Sayding qurilish materiallari texnologiyasi

Polivinilxlorid (PVX) tarixi
1838 yilda frantsuz fizigi va kimyogari Genri V. Regnault polivinilxloridni kashf etdi. Keyinchalik nemis olimi Evgen Baumann (1872) bir shisha vinil xloridni quyosh nuriga duchor qildi va qattiq oq material ko'rinishini kuzatdi: bu polivinilxlorid edi.
20-asrning boshlarida rus olimi Ivan Ostromislanskiy va nemis olimi Frank Klatte Germaniyaning Griesheim-Elektron kimyo kompaniyasidan polivinilxlorid uchun tijorat dasturlarini topishga harakat qilishdi. Ular umidsizlikka tushib qolishdi, chunki ba'zida polimer qattiq, ba'zilari esa mo'rt edi.
1926 yilda Ogroning Ogron shtatidagi Akron shahridagi B. F. Gudrich kompaniyasida ishlagan olim Valdo Semon metall bilan bog'lanish qobiliyatiga ega moslashuvchan, suv o'tkazmaydigan, olovga chidamli plastikni yaratishga muvaffaq bo'ldi. Bu kompaniya tomonidan izlangan maqsad edi va polivinilxloridning birinchi sanoat ishlatilishi edi.
Polivinilxlorid (PVX, vestolit, xostalit, vinnol, korvik, solvik, sikron, jeon, nippeon, lukovil, xelvik, norvik va boshqalar) — vinilxloridning chiziqli termoplastik polimeri, [—CH₂-CHC1—]n. Oq rangli plastik, mol. m. (10—150)103; zichligi 1350–1450 kg/m³. 100°C dan yuqori xaroratda parchalanib, HCI ajratib chiqaradi; choʻzilishga chidamlilik chegarasi 600 kg/sm²; egilishga chidamlilik chegarasi 1200 kg/sm²; qattiqligi 9,6 kg/mm² issiqqa chidamliligi 70°C, fiziologik zararsiz. Dixloretan, siklogeksanon, xlor- va nitrobenzolda eriydi, benzol, atsetonda oz eriydi, suv, spirt va uglevodorodlarda erimaydi; nam, kislota, ishkrr, tuzlar eritmasi, sanoat gazlari, benzin, kerosin, yog va spirtlar taʼsiriga chidamli. Vinil-xlorid CH₂=CHC1ning yorug’lik, issiqlik va turli katalizatorlar taʼsirida polimerlanishi natijasida hosil boʻladi. Polimerlanish zanjirli mexanizm (qarang zanjir reaksiyalar) boʻyicha amalga oshiriladi; avtolavkalarda 40—50° va 4,5 at. bosim ostida suv emulsiyali usul asosida oʻtkaziladi.
Polivinilxloriddan 3000 dan koʻproq mahsulot va material ishlab chiqariladi. Polivinilxloridga 10% plastifikator qoʻshilsa, fizik-mexanik xossalari yuqori, —10°C gacha muzlashga chidamli material (viniplast) hosil boʻladi. Polivinilxlorid tarkibiga 40% gacha plastifikator qoʻshib, —50% gacha chidamli elastik material (plastikat) olish mumkin. Polivinilxlorid elektrotexnika, yyengil, oziqovqat, ogʻir mashinasozlik sanoatlarida, kemasozlikda, tibbiyotda, qurilishda qoʻllanadi.