Savollar: Xalqaro moliya munosabatlari deganda nimani tushunasiz? 2

mDH mamlakatlaridabozorni o'zgartirish tugallanmagan   va bu allaqachon aniq bo'ldiyondashuvdagi farqlarularni amalga oshirish sur'ati va usullarigamilliy iqtisodiy mexanizmlardagi tafovutlarni keltirib chiqardi va yagona bozor makonini shakllantirishga to'sqinlik qildi;

aniq borqarshi ta'sir mDH mamlakatlarining integratsion jarayonlarida etakchi jahon kuchlari : ular xalqaro bozorlarda, shu jumladan postsovet hududida yagona kuchli raqobatchiga muhtoj emaslar;

qatorsubyektiv omillar integratsiyaga to'sqinlik: milliy elitalarning mintaqaviy manfaatlari, millatchilik separatizmi.

7. Osiyo-Tinch  okеani  mintaqasi  intеgratsion  jarayonlarining    uchinchi 
eng yirik markazi hisoblanadi. 
Deyarli  30  yil  mobaynida  Janubi-Sharqiy  Osiyo  mamlakatlari 
uyushmasi  (ASЕAN)  muvaffaqiyatli  faoliyat  ko’rsatmoqda.  Unga 
Osiyodagi to’rtta "ajdahodan biri — Singapur, shuningdеk, "Yangi to’lqin" 
—  yangi  industrial  mamlakatlar  —  Malayziya,  Indonеziya,  Tailand, 
Brunеy  va  Filippin  kiradi.  Ushbu  guruh  doirasida  o’zaro  hamkorlikning 
muvaffaqiyati ASЕAN katnashchilari bo’lgan ko’pchilik mamlakatlarning 
shiddatli iqtisodiy o’sishi, ular rivojlanishini taqqoslash mumkinligi, yaхshi 
yo’lga  qo’yilgan  va  uzoq,  tariхiy  an’analarga  ega  bo’lgan  o’zaro  savdo 
aloqalarining  mavjudligi,  shuningdеk,  hamkorlik  shakllarining  tartibga 
solinishi  bilan  mustahkam  bog’liqdir.  ASЕAN  rеjalarida  2000  yilgacha 
qatnashchi  mamlakatlar  bojхona  poshlinalarini  38  ming  turdagi  tovarlar 
bo’yicha o’rtacha 5 foizga pasaytirish rеjasi mavjud edi. 1995 yil oхirida 
2000 yilda, voqеalar ko’ngildagidеk rivojlangan taqdirda 2002 yilda erkin 
savdo zonasi barpo etish to’g’risida qaror qabul qilingan edi. 
Sharqiy Osiyoda iqtisodiy intеgratsiyani rivojlantirish istiqbollari ko’p 
jihatdan  Osiyo-Tinch  okеani  iqtisodiy  hamjamiyatini  tashkil  etish  bilan 
bog’liqdir.  Osiyo-Tinch  okеani  iqtisodiy  hamjamiyati  mintaqaning  21 
davlatini birlashtiruvchi hukumatlararo birlashmadir. 
Osiyo-Tinch  okеani  iqtisodiy  hamjamiyati  1989  yilda  Avstraliyaning 
taklifi  bilan  Tinch  okеani  havzasida  iqtisodiy  hamkorlikni  rivojlantirish 
maqsadida  tashkil  etilgan  edi.  Dastlab  unga  12  mamlakat:  Avstraliya, 
Brunеy,  Kanada,  Indonеziya,  Yaponiya,  Malayziya,  Yangi  Zеlandiya, 
Filippin,  Singapur,  Janubiy  Koreya,  Tayvan  va  AQSh  kirdi.  Kеyingi 
yillarda unga Хitoy, Gonkong (Syangan), Tayvan, Mеksika, Chili, Papua-
Yangi Gvineya, 1998 yilda Vеtnam, Pеru va Rossiya qo’shildi. 
Osiyo-Tinch  okеani  iqtisodiy  hamjamiyati  rasman  maslahat 
maqomiga ega, biroq uning ishchi organlari doirasida savdo, invеstцiiya va 
moliya faoliyatini yuritishning mintaqaviy qoidalari bеlgilanadi, u yoki bu 
sohalarda  hamkorlik  masalalari  bo’yicha  tarmoq  vazirlari  va 
ekspеrtlarning uchrashuvlari o’tkaziladi. 

8. YuNKTAD (xalqaro savdo markazi) malumotlariga ko’ra, dunyoda 39 ming 
transmilliy korporatsiyalar va ularning 270 ming filiallari 3,0 trln. A+Sh dollariga 
yaqin aktivlarga egadir. Transmilliy korporatsiyalarning filiallari tomonidan 6 trln. 
dollar sotuv hajmi amalga oshiriladi. Dunyodagi eng yirik 100 ta TMK (transmillik 
kompaniya)ning uchdan bir qismi A+Sh hissasiga to’g’ri keladi. 
Ko’p sohali integratsion guruhlar o’rtasida /arbiy Evropada – EH (Evropa 
Hamjamiyati) va ESEA (Evropa erkin savdo assotsiatsiyasi), Shimoliy Amerikada 
NAFTA, Osiyo-Tinch okeani mintaqasida Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy 
hamkorligini (OTOİH) alohida ajratish mumkin. 
İntegratsiya jarayonlarining yorqin ko’rinishi /arbiy Evropada yuzaga keldi 
va XX asrning 50-yillaridan boshlab butun mintaqada umumiy ishlab chiqarish 
shart-sharoitlari asosida yagona xo’jalik maydoni va uni tartiblash mexanizmini 
yaratish yo’lidan borildi. Natijada, XXI asr boshlarida /arbiy Evropada boshqa 
mintaqaviy integratsiya jarayonlariga nisbatan mustahkamroq huhuqiy-iqtisodiy 
asoslarga ega bo’lgan, etuk xalqaro integratsiya shakli – Evropa Hamjamiyati (EH) 
yuzaga keldi. 1993 yilning 1 noyabriga qadar /arbiy Evropadagi bu integratsion 
gruppirovka Evropa Hamjamiyati deb yuritildi. EH 1967 yil uchta mustaqil 
mintaqaviy tashkilotdan iborat edi:  
1)
 
Evropa ko’mir va po’lat birlashmasi (EKPB-ECSC). Bu birlashma 
1952 yili shartnoma asosida kuchga kirgan. 
2)
 
Evropa iqtisodiy hamjamiyati (EİH-EES). EİH tuzish to’g’risida Rim 
shartnomasi asosida 1957 yil kuchga kirgan. 
3)
 
Atom energiyasi bo’yicha Evropa Hamjamiyati (Evroatom-
EVPATOM) 1952 yili shartnoma asosida kuchga kirgan. 
MDH (Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi) 1991 yil Minsk shahrida SSSR 
ning barham topishi bilan shakllandi. Uning vujudga kelishi haqidagi xujjat – 
bitimga dastlab uch mustaqil davlat – Rossiya, Belarus va Ukraina rahbarlari imzo 
chekdilar. Bitimni imzolagan davlatlarning hududiy butunligini tan olish, hurmat 
qilish hamda amaldagi chegaralar, ularning ochiqligi va fuqarolarning erkinligini 
etirof etildi. 
MDH azolari xalqaro tinchlik va xavfsizlikni taminlash, harbiy xarajat va 
qurollarni qisqartirish chora-tadbirlarini amalga oshirishda hamkorlik qilishga 
kelishib oldilar. 
MDH azolarining birgalikdagi faoliyati sohasiga quyidagi tartiblar kiritiladi: 
-
 
tashqi siyosiy faoliyatlarni muvofiqlashtirish, mudofaa siyosati va tashqi 
chegarani muhofaza qilish; 
-
 
umumiy iqtisodiy muhitni shakllantirish va rivojlantirish, umumevropa 
va Evrosiyo bozorini shakllantirish; 
-
 
iqtisodiy islohotlar o’tkazish; 
-
 
bojxona siyosatini birga olib borish; 
-
 
transport va aloqa, shuningdek, energetika tizimlarini rivojlantirish; 
-
 
salomatlik, atrof-muhit va ekologik xavfsizlikni saqlash; 
-
 
uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash. 
MDH tarafdorlarining soni asta-sekin ortib bordi. 1991 yil 21 dekabrda 
sobiq SSSR ning uch slyavan va Markaziy Osiyodagi besh respublikasi rahbarlari 


Olma-Otada uchrashib, hamdo’stlik xujjatlariga jami 11 respublika imzo chekdi.  
MDH ning asosiy maqsadlarini amalga oshirish uchun hamdo’stlik 
mamlakatlari o’zaro munosabatlarida quyidagi qoidalarga rioya qiladilar: 
–
 
davlat suverenitetini o’zaro tan olish va hurmat qilish; 
–
 
teng huquqlilik va bir-birlarining ichki ishlariga aralashmaslik; 
–
 
iqtisodiy kuch yoki boshqa tazyiq uslublarini qo’llashdan voz kechish; 
–
 
bahsli muammolarni keltiruvchi vositalar va xalqaro huquqning boshqa 
hamma etirof qilgan tamoyil va normalari asosida hal qilish. 
Savdo sohasidagi xalqaro tashkilotlar – savdo va tariflar bo’yicha Bosh 
bitim (GATT) – 1995 yildan umumjahon savdo tashkiloti (UST) 1948 yilda 
tuzilgan bo’lib, unga 100 dan ortiq mamlakatlar azo. Xalqaro savdoning 90 foizga 
yaqini UST qoidalari asosida amalga oshirildi. Neft eksport qiluvchi mamlakatlar 
tashkiloti (OPEK) – 1960 yilda tuzilgan bo’lib, qatnashuvchi mamlakatlarning neft 
sotish siyosatini koordinatsiya qiladi. 
Xalqaro valyuta moliya tizimida Xalqaro Valyuta Fondi (XVF) Umumjahon 
Banki (XB), Evropa tiklanish va taraqqiyot banki (ETTB), Xalqaro hisob-kitoblar 
banki (XHB) va boshqa xalqaro markazlar mavjud.  

9. Amerika Qo'shma Shtatlari, Kanada va Meksikaning Shimoliy Amerika Erkin savdo zonasi to'g'risidagi bitimi (NAFTA) 1994 yil 1 yanvarda kuchga kirdi va Qo'shma Shtatlar va Kanada o'rtasidagi erkin savdo hududi to'g'risidagi bitimni saqlab qoldi va tasdiqladi (1988). NAFTA bu ikki rivojlangan davlat va rivojlanayotgan mamlakat o'rtasidagi birinchi mintaqaviy savdo bitimi. NAFTA a'zolari erkin savdo zonasini bojxona ittifoqiga aylantirish niyatida emas, chunki AQSh tashqi savdosining qariyb 70 foizi NAFTA tashqarisidagi davlatlarga to'g'ri keladi va AQSh o'zining tashqi iqtisodiy siyosatidagi erkinlikni saqlab qolishni xohlaydi.

Shimoliy Amerika mintaqasida erkin savdo zonasining tashkil etilishi bir qator omillarga bog'liq edi: