Savollar va topshiriqlarga javoblari

TOSHKENT VILOYATI CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI

20/1 guruh talabasi Abdunazarova Mavludaning “Yordamchi tarix” fanidan maruzalar yuzasidan tayyorlagan

Savollar va topshiriqlarga javoblari

Toshkent vil. 2020

1. 
   Dastlabki kalendar Misrda paydo bo’lgan.
   
2. 
   Bobilliklar yettini qutlug’ son deb hisoblsaganlar. Bu sig’inish o’sha davrda ma’lum bo’lgan 5 ta sayyora “planeta”, yoki “daydib yuruvchilar” va ular qatoriga qo’shib hisoblangan Oy va Quyosh bilan bog’liq bo’lgan. “daydi” tushunchasi shu orqali kirib kelgan. Ushbu Misr kalendariga nom shu tariqa berilgan bo’lib, unda 1461-Misr yili 1460-Yulian yiliga teng.
   
3. 
   Yer yuzida yaratilgan birinchi qamariy kalendarning vatani deb Bobil hisoblanadi. Bobil kalendari yaratilishi eramizdan avvalgi uch minginchi yillarning o’rtalariga to’g’ri keladi.
   
4. 
   XVIII asrga kelib Hindistonda Grigoriy kalendari qo’llanilgan.
   
5. 
   Miloddan avvalgi 360 yilda xitoyliklar birinchi yulduz katalogini tuzib chiqadi..
   
6. 
   Bu kalendar eng qadimgi kalendar hisoblanib unga eramizdan oldingi XVIII asrda asos solingan (eramizgacha taxminan 4 ming yillikda). Bu kalendar turli davrlarda turlicha shakllangan.Misr kalendari quyosh kalendari edi. Bunda yil 360,keyin 365 kun hisoblangan. Eramizdan oldingi 238-yilda har to'rtinchi yilni 365 kun emas 366 kun deb hisoblangan. Qadimgi Mirsda Kohinlar eng yorug' yulduz Siriusning erta tongda birinchi ko'rinishi bilanNil daryosining toshishi 22-iyunga to'g'ri kelishinianiqlab, shu asosda Misr kalendarini yaratdilar. Bu kalendar bo'yicha ( bir oy 30 kundan hisoblanib yil oxiriga qo'shimcha yana 5 kun kiritilgan edi. Misr taqvimi tropik yildan taxminan 6 soat qisqa bo'lgani uchun yil boshi oldinga surilib har 365 * 4 + 1460 yilda birinchi boshlang'ich vaqtiga keladi. Har 4 yilda yil boshlanishi 1 kunga o'zgargan. Ammo Misrliklar nimagadir kabisa yilinihisobga kiritmaganlar. Shunga qaramay yilnomalar vatani qadimgi Rim emas, Misr hisoblanadi. Qadimgi Misr kalendari oylari - tot, faofiy, amir, hoyak, tibi, mehr, famonot, farmuti, paxox, pauni, apifi, mezoriy (ular eramizdan avvalgi VI-V asrlarda qo'llangan).
   

Miloddan avvalgi 2500 yilda shumerlar Oy-Quyosh kalendarlaridan foydalanganlar. Bobil Xammurapi (mil. av. 1792-1750 y.) hukmronligi davrida nafaqat Mesopotamiyada, balki Old Osiyodagi yirik siyosiy, madaniy markazga aylandi. Xammurapi bir qancha islohotlar, jumladan kalendar islohotini ham о‘tkazib, Ikki daryo oralig‘idagi turli kalendarlarni bekor qilib, Ur shahri kalendarini butun Bobilda yagona rasmiy kalendar sifatida qabul qilindi.

Eron, Markaziy Osiyo hududida zardushtiylik dini shakllangach, Navrо‘zga bu dinga xos urf-odat va an’analar kirib, uni diniy bayram sifatida о‘tkazish odatga aylangan. О‘sha davrda zardushtiylik mafkurasiga mos keladigan kalendar ijod qilishgan, uning oxirgi islohoti Sosoniylar sulolasidan bо‘lgan Yazdigird davrida amalga oshirilganligi uchun Yazdigird kalendari deb nomlangan. Bu kalendar 365 kunlik Quyosh (shamsiya) kalendari bо‘lib, uning 12 oyi 30 kundan 360 kun bо‘lgan, qolgan 5 kuni hech bir oyga kirmagan, bu 5 kun 21 martda kiradigan yangi yil oldidan alohida hisoblangan va bu kunlarda Navrо‘z oldidan ibodat qilishgan va tayyorgarlik kо‘rishgan. Yazdigird kalendaridagi oy nomlari uning zardushtiylik mafkursi bilan bog‘liq ekanligini kо‘rsatib turadi. Bu oylarning qadimiy Avestodagi va hozirgi nomlari quyidagicha:

Fravashi (Farvardin) - butun mavjudotning ruhi xudo Axuramazdaning sifatlaridan biri

Ashi Vaxishta (Ordibehesht chinakam) taqvodorlik

Xarvatot (Xо‘rdod) - butunlik va salomatlik xudosi.

Tishtriya (Tir) - Sirius yulduziga zardushtiylar sig‘inganlar

Ameretot (Mо‘rdod) - abadiylik

Xshatra-vara (Shahrevar) - oliy hokimiyat

Mitra (Mehr) - yorug‘lik, ahd va osmon xudosi

Apu (Obon) - suv xudosi

Odar (Ozar) - olov xudosi

Dotush (Dey) - yaratuvchi

Vohu Manoh (Baxmon) - yaxshi fikr

Spenti Omoti (Esfand) taqvodorlik asosiy aqidalardan biri