Савол ва топшириқлар:
Савол ва топшириқлар:
1. Рим империяси қулагандан кейинги Ғарбий Европада ўрта асрчиликнинг бошланиши.
1. Buyuk geografik kashfiyotlardan
so‘ng Amerikadan oltin, kumush va boshqa qimmatbaho metallar
Yevropa bozorlariga ko‘plab keltirildi. Qirollar mamlakatda ishlab chi-
qarilgan mahsulotga nisbatan ancha ko‘p oltin va kumush tangalar
zarb qildilar. Pul ko‘paygan sharoitda hunarmandlar va savdogarlar
kasodga uchramaslik uchun o‘z tovarlarining narxini oshirishga maj-
bur bo‘ldi. Shu tariqa yuz yillar davomida o‘zgarmasdan kelgan narx-
navo shiddat bilan o‘sa boshladi. Bu jarayon «narx-navo inqilobi»
deb ataldi. Yevropa mamlakatlarida odamlar yashash uchun pul
topishning yangi yo‘llarini izlashga tushdi. Ko‘plab oilalar endi ilga-
rigidek natural xo‘jalik yurita olmasdan, mahsulotning bir qismini
bozorda sotishga majbur bo‘ldi. Natijada, Yevropada tovar ishlab
chiqaruvchi xo‘jaliklar, ya’ni bozorda sotishga mo‘ljallangan mah-
sulot ishlab chiqaruvchi xo‘jaliklar soni ko‘payib bordi.
Yevropada tashkil qilingan qaysi dastlabki birjalarni bilasiz?
Kapitalistik munosabatlarning paydo bo‘lishi. Bozor munosabatlari
jadal rivojlanayotgan Angliya, Niderland qirolligi va Fransiya kabi
mamlakatlarda savdogarlar ulgurji savdoga katta ehtiyoj seza boshladi.
Ular endi vaqt-vaqti bilan o‘tkaziladigan yarmarkalarga mahsulot olib
borish o‘rniga, yirik shaharlarda tashkil qilingan va birja deb atalgan
maxsus joylarda o‘z mahsulotlarini e’lon qila boshladi. Shu yerda
xaridorlar bilan oldi-sotdi shartnomasi tuzilib, mahsulot kelishilgan
joyga jo‘natilar edi.
Birjalar bilan bir qatorda, zamonaviy banklarning paydo bo‘lishi
ham Yangi davr sivilizatsiyasining buyuk yutug‘i bo‘ldi. O‘rta asrlarda
banklar rolini pul maydalaydigan sarroflik do‘konlari bajarar edi.
XV asrda zamonaviy ko‘rinishdagi ilk bank – Genuyadagi Avliyo
Georgiy banki paydo bo‘ldi.
Keyin G‘arbiy Yevropaning boshqa mamlakatlarida ham savdo-
garlarga xizmat ko‘rsatuvchi shunday banklar vujudga keldi. Birja va
banklar Yevropada savdo va sanoatning rivojlanishida juda katta rol
o‘ynadi.
2. «Хильдебранд ҳақида қўшиқ» герман эпосининг илк намунаси эканлиги.
2.
3. Инглиз халқ қаҳрамонлик эпоси қайси асрларда яратилган?
3. Angliyani ma'lum darajada romantizmning ota-bobosi deb hisoblash mumkin. Dastlabki burjua rivojlanishi romantikaga xos bo'lgan birinchi antijan burjua intilishlarini uyg'otdi. O'tgan asr davomida ingliz adabiyotida romantik dunyoqarashning ko'plab muhim xususiyatlari ta'kidlangan: istehzoli o'zini o'zi qadrlash, antitratsionalizm, "tushunib bo'lmaydigan" g'oyalar, "antikalik" istagi. Ingliz romantizmining paydo bo'lishiga turtki ham, ichkarida ham voqealar sabab bo'ldi - o'sha paytda Angliyada sanoat inqilobi bo'lib o'tdi. Uning oqibatlari nafaqat aylantiruvchi g'ildirakni dastgoh bilan almashtirish, balki mushak kuchini bug 'dvigateli bilan almashtirish, balki chuqur ijtimoiy siljishlar: dehqonlarning yo'q bo'lib ketishi, sanoat proletariatining paydo bo'lishi, "hayot ustalari" sifatida burjua tuzilishi edi.Yarim asr davomida ingliz adabiyotida romantikaning uch avlodi o'zgardi. Oqsoqolni Bleyk, Wordvort, Koleridj, Sauti, Uolter Skot; ikkilamchi - Bayron, Shelli, Keats; eng kichigi - Karllem. Ingliz romantizmidagi ichki tafovutlar asosan ijtimoiy va siyosiy yo'nalishlarda kechadi, ingliz romantikalari intilishlarning birligi bilan ajralib turadi, bu ularni vaqt o'tishiga doimiy qarshilik ko'rsatadigan odamlar mavqeiga qo'yadi.
Ijtimoiy-tarixiy kelib chiqish bilan bir qatorda, og'zaki poetik ijod an'analariga murojaat qilish ingliz romantizmining shakllanishi uchun alohida ahamiyatga ega edi. 1765 yilda ingliz romantikasining folklorga bo'lgan qiziqishini oshirishda katta rol o'ynadi. Tomas Persi (1729-1811) "Qadimgi ingliz she'riyati yodgorliklari" to'plami, unda ingliz xalq balladalarining turli xil namunalari mavjud. Keyinchalik, Persining nashr etilishi "ko'llar maktabi" va Keatsning shoirlari Uolter Skottga ta'sir ko'rsatdi. Folklorga bo'lgan qiziqish taqlid va yolg'on gaplarni keltirib chiqardi. Scotsman tomonidan yozilgan "Ossianning she'rlari" Evropa shuhratini qozondi. Jeyms Makferson (1736-1796) . Shotlandiya folklorini o'rgangan Makferson o'z asarlarini yaratishda ba'zi sabab va nomlardan foydalangan. Bard Ossian ularning muallifi deb e'lon qilindi va Makferson o'zini tarjimon deb atadi. 1760 yildan 1765 yilgacha nashr etilgan she'rlarning haqiqiyligi bir necha bor shubha ostiga olindi, ammo bu ularning muvaffaqiyatiga to'sqinlik qilmadi. Klassikistlar buyurgan klassik mifologiya o'rniga, MakFersson o'quvchilarni Shimolning tumanli va xiralashgan dunyosiga taklif qildi. She'rlarning lirik asosini tashkil etuvchi ohangdorlik, konturlarning sirli va noaniqligi keyinchalik romantizmning mulkiga aylandi. 19-asrda Ossianning She'rlari Bayronga ehtirom qiladi
4. Кельт эпоси ва унинг яратилишидаги шарт – шароитлар.
4. Kelt qabilalarining hayoti va urf –odatlari haqidagi xalq poeziyasi asosida asta-sekin qahramonlik eposi yuzaga keladi. Bu ertaklar davr o’tishi bilan ayrim qo’shiqchilar tomonidan aytiladigan bo’ladi. Qo’shiqchilar ikki guruhga – bardlar va filidlarga bo’linganlar. Bardlar lirik poeziya bilan, filidlar esa asosan qonunlar, qabila urf-odatlarini aks ettirgan epik poeziya bilan shug’ullanib ular qo’shiqchi-hikoyachi deb nomlanganlar.
Filidlar epik hikoyalarni sistemalashtirganlar. Ular, ayniqsa, qish kechlari knyaz saroyida qahramonlarning o’tmish sarguzashtlati haqidagi hikoyalarni aytganlar. Bu qissalar nasriy uslubda bayon qilingan. Shuning uchun ular keyinroq “saga” (qissa) nomini olgan. Filidlar sagadagi tasvirlar orasiga she’riy parchalar kiritib, uning ta’sir kuchini oshirganlar. Sagalar qabiladan-qabilaga o’tib, uzoq vaqt saqlanib qolgan. Irland sagalarini VII –VIII asrlarga yozib olgan monaxlari Rimga tobe bo’lmaganliklrin tufayli, sagalarni unchalik ko’p o’zgartirmaganlar. Shuning uchun irland sagalarida majusiy urf-odatlari, qabila hayotining qoldiqlari ravshan ifodalangan.
Kelt (irland) qissasi . Irlandiya qadimgi kelt madaniyatining markazi edi. Kelt qissalari syujetining xilma-xilligi, mazmundorligi, tilining rvonligi qahramonlar ruhiy holatining yorqin tasviri bilan ajralib turadi. Irland eposining eng qadimgi qismi ulad siklidagi qissalardir. Bu qissalar Shimoliy Irlandiyada yashagan ulad qabilalari o’rtasida yangi asrning boshlarida nasriy uslubda yuzaga keladi.
Qissalardagi voqea ulad qiroli Konboxar, uning jiyani paxlavon Kuxulinnng hayoti va sarguzashtlatiga bog’liq ravishda rivojlanib boradi. Irland eposida o’zaro qonli urushlar, qabila odatlari, ularning urug’chilik davri xudolariga e’tiqodi va boshqalar aks ettiriladi. Bu eposning dastlabki namunalaridan biri “Usnex o’g’illarining quvilishi”dir
5. Кельт эпосининг турлари ва бадиий услуби.
5. Epik" so'zi bizga yunon tilidan kelgan, tarjimada "so'z", "hikoya" degan ma'noni anglatadi. Lug'at quyidagicha izohlaydi: birinchidan, epos «lirik va dramaturgiya bilan ajralib turadigan adabiy janr bo'lib, ertak, afsona, qahramonlik eposining navlari, epos, epik she'r, hikoya, hikoya, qissa, roman, ocherk kabi janrlar bilan ifodalanadi. Epos, xuddi dramaturgiya singari, makon va zamonda yuzaga keladigan harakatni takrorlash, personajlar hayotidagi voqealar rivoji bilan ajralib turadi. ”Dostonda hikoyaning tashkiliy rolida yotadigan o'ziga xos xususiyat mavjud. Doston muallifi bizning oldimizda xalq hayotida katta ahamiyatga ega bo'lgan voqealar haqida hikoya qiluvchi, personajlarning tashqi qiyofasini va ularning taqdirini tasvirlaydigan ertakchi sifatida namoyon bo'ladi. Epik asar nutqining hikoya qatlami tabiiy ravishda dialoglar va monologlar bilan o'zaro ta'sir qiladi. Epik voqea ba'zida «o'zini o'zi etarli tutadi, bir muncha vaqt qahramonlarning gaplarini olib tashlaydi, keyin u ularning ruhiga singib ketadi; u qahramonlarning nusxalarini ramkaga soladi, aksincha, uni minimallashtiradi va vaqtincha yo'q bo'lib ketadi."Epik" so'zi bizga yunon tilidan kelgan, tarjimada "so'z", "hikoya" degan ma'noni anglatadi. Lug'at quyidagicha izohlaydi: birinchidan, epos «lirik va dramaturgiya bilan ajralib turadigan adabiy janr bo'lib, ertak, afsona, qahramonlik eposining navlari, epos, epik she'r, hikoya, hikoya, qissa, roman, ocherk kabi janrlar bilan ifodalanadi. Epos, xuddi dramaturgiya singari, makon va zamonda yuzaga keladigan harakatni takrorlash, personajlar hayotidagi voqealar rivoji bilan ajralib turadi. ”(18). Dostonda hikoyaning tashkiliy rolida yotadigan o'ziga xos xususiyat mavjud. Doston muallifi bizning oldimizda xalq hayotida katta ahamiyatga ega bo'lgan voqealar haqida hikoya qiluvchi, personajlarning tashqi qiyofasini va ularning taqdirini tasvirlaydigan ertakchi sifatida namoyon bo'ladi. Epik asar nutqining hikoya qatlami tabiiy ravishda dialoglar va monologlar bilan o'zaro ta'sir qiladi. Epik voqea ba'zida «o'zini o'zi etarli tutadi, bir muncha vaqt qahramonlarning gaplarini olib tashlaydi, keyin u ularning ruhiga singib ketadi; u qahramonlarning nusxalarini ramkaga soladi, aksincha, uni minimallashtiradi va vaqtincha yo'q bo'lib ketadi. ”(18). Ammo umuman olganda, u asarda hukmronlik qiladi va unda tasvirlangan barcha narsalarni ushlab turadi. Shuning uchun ham eposning xususiyatlari asosan rivoyat xususiyatlari bilan belgilanadi.
Eposda nutq eslab qolingan narsa sifatida avval nima bo'lganini etkazish funktsiyasini bajaradi. Bu shuni anglatadiki, eposda nutqni o'tkazish va tasvirlangan harakatlar o'rtasida vaqtinchalik masofa saqlanadi. Epik shoir "hodisa o'zidan ajralib turadigan narsa sifatida" gapiradi. (Aristotel 1957: 45). Doston, uning nomidan epik rivoyat olib boriladi, tasvirlangan va o'quvchilar o'rtasidagi vositachi. Dostonda biz uning taqdiri, qahramonlar bilan munosabati haqida hech qanday ma'lumot topa olmaymiz. Biroq, uning nutqi, tavsif uslubi o'sha uzoq vaqtlarda tasvirlangan belgilar yashagan dunyo qanday qabul qilinganligi haqida gapirishimizga imkon beradi. Epos, shuningdek, rivoyatchi ongining o'ziga xosligini o'zida mujassam etgan.
Epik o'z tematik o'lchovi, makon-vaqt chegarasi va voqealarga boyligini qamrab oladi. Dostonda ishlatiladigan bunday tasviriy va ekspresiv vositalar, masalan: portretlar, to'g'ridan-to'g'ri xarakteristikalar, dialoglar va monologlar, landshaftlar, harakatlar, imo-ishoralar, yuz ifodalari tasvirlarga ko'rish va eshitish ishonchliligi illyuziyasini beradi. Epos tasvirlangan narsaning xayoliy badiiy va xayoliy xarakteri bilan ajralib turadi.
Epik shakl syujetning har xil turlaridan foydalanadi. Asarlar syujeti o'ta keskin yoki zaiflashishi mumkin, shuning uchun sodir bo'lgan voqealar tavsif va mulohazalarga cho'kib ketganday tuyuladi.
Epos juda ko'p sonli belgilar va voqealarni o'z ichiga olishi mumkin. Doston hayotni to'liq aks ettirishning o'ziga xos turidir. Doston butun bir davr mohiyatini va ijodiy fikrlash ko'lamini ochib beradi.
Epik asar matni hajmi xilma-xil - miniatyura hikoyalaridan (O. Genri, A.P. Chexovning dastlabki asarlari) fazoviy dostonlar va romanlarga ("Mahabxarata", "Iliada", "Urush va tinchlik") qadar. Doston ham prozaik, ham she'riy bo'lishi mumkin.
Eposning paydo bo'lishi tarixi haqida gapirganda, eposning turli shakllarda shakllanganligini ta'kidlash o'rinlidir. Panegrikalar (maqtovli nutqlar) va nolalarning tarkibi eposning paydo bo'lishiga yordam beradi. Panegiya va nola ko'pincha qahramonlik eposiga o'xshash uslubda va hajmda tuziladi: ifoda uslubi va so'z boyligi deyarli bir xil. Keyinchalik epik she'rlarning bir qismi sifatida panegiya va nolalar saqlanib qoladi.
6. Қадимги Скандинавия адабиётининг илк намуналари.
6. Ўрта аср Скандинавия адабий ёдгорликларининг
кўп намуналари Исландия қўшиқлари ва қиссаларидан иборатдир-Исландияда
патириархал қабила тузумининг узоқ давом этиши ва христианлик таъсирининг
зайифлиги натижасида мифологияларга асосланган ўша давр адабиётидаZHH–
ZHHH аср скандинавия халқлариниг яшаш тартиблари мажусийлик дини ҳамда
урф-одатларининг қолдиқлари тўла сақланган ҳолда етиб келган- Қадимги
исландия адабиёти ёдгорликлари“Эдда” қўшиқлари скальдлар поэзияси ва
прозаик қиссаларидан иборатдир-“Эдда” қўшиқлари мифологиг қахрамонлик
ва ахлоқий тарбиявийлик мазмунидаги қўшиқлардан таркиб топган- Эдда
асосанZ–ZHH сарлар мабойнида яратилган бўлса ҳам лекин+ унда акс этган
воқеалар қўшиқларнинг жанр сифатида анча илгари пойдо бўлганини
кўрсатади-Эддадаги“Волуспа”'келажак жарчиси(ҳақидаги қўшиқда дунёнинг
яратилиши ва ҳалокати ҳақида миф акс эттрилган-Бу шеърий ривоятдаги жарчи
аёлнинг кўрсатишича+ҳаммадан олдин чексиз бўшлиқда улкан дев Имир пойдо
бўлган сўнгра худолар бунёдга келган-Улар Имирни ўлдириб унинг танасидан
ерни яратганлар денгиз ёқасидаги икки жонсиз дарахтдан одамлар'эр ва хотин(
ни бунёд этганлар-Уларга сув худоси Гонир-жон+бўрон ва уруш худоси Один–
нафас+ўт худоси Лодурр эса ранг ато этган-
Қадимги Скандинавия мифи8 дунё ҳақида ҳикоя қилади- Булар худо–
аслар+ёрқин рух-ванлар+мурувватли руҳ-альфлар+одамлар+баҳайбат девлар+ўт
дунёси+ ёвуз альфлар дунёси+ карлиукларнинг ер ости дунёси ва ўликлар
дунёсидир- Қадимги Француз поэзиясининг илк намуналари меҳнат,жангавор
юриш,маиший ҳаёт+ диний урф-одат ва никоҳ масалаларига багишланган
қўшиқлар шаклида бунёдга келган-Феодализим давридаги француз халқ оғзаки
ижодида эпик асарлар кенг тарқалган эди-Француз қаҳрамонлик эпоси инсон
де Жест'воқеалар ҳақида қўшиқлар( деб аталувчи поэмалар шаклида
ривожланган
7. Француз халқ қаҳрамонлик эпосининг халқчиллиги.
7.Z аср бошларида Жанубий Франциянинг Прованс вилояти алоҳида
давлат бўлиб ажралиб чиқади- Провансда деҳқончилик ва ипакчилик
ривожланган эди- Ғарб ва Шарқ мамлакатлари билан денгиз савдосининг
кучайиши Прованс иқтисодий кучининг яна ҳам мустаҳкамланишига таъсир
этади-Бу ўлка маданий соҳада ҳам намуна бўлиб қолади-Дастлабки Прованс
феодал синьорлари дунёвий рицарь маданиятининг ифодаси бўлган куртуаз
поэзияси юзага келади- Бу адабий саройга хос куртуазча нафислик+ одоб–
тавозе+хонимларга нисбатан хушмуомалаликни талаб қилади-Аёллар культи–
аёлларни улуғлаш Прованс шоирлари–трубадурлар ижодида асосий ўрин
эгаллайди-
8. «Роланд ҳақида қўшиқ» қўшиқнинг яратилиш тарихи ва бадиий қиммати.
8 .Қадимги Француз поэзиясининг илк намуналари меҳнат,жангавор
юриш,маиший ҳаёт+ диний урф-одат ва никоҳ масалаларига багишланган
қўшиқлар шаклида бунёдга келган-Феодализим давридаги француз халқ оғзаки
ижодида эпик асарлар кенг тарқалган эди-Француз қаҳрамонлик эпоси инсон
де Жест'воқеалар ҳақида қўшиқлар( деб аталувчи поэмалар шаклида
ривожланган- Халқ бадиий ижодининг ажойиб намунаси сифатида маълум ва
машҳур бўлган“Роланд ҳақида қўшиқ”3//1 мисрадан иборатдир- Қўшиқда
франклар қироли Карлнинг мавр-сарацинлар билан олиб борган жанги душамн
томонидан ўлдирилган қаҳрамон Роланд учун қасос олиш ҳикоя қилинади-
9. Шарқ адабиётида Ўрта асрлар даври ва анъналари.
9. Bu uchta asosiy omil bilan belgilanadi: xalq san'ati an'analari, qadimgi dunyo va nasroniylikning madaniy ta'siri.
O'rta asr san'atining cho'qqisi XII-XIII asrlarga yetdi. O'sha paytda uning eng muhim yutuqlari gotika arxitekturasi (Notre Dam sobori), ritsar adabiyoti va qahramonlik dostoni edi. O'rta asr madaniyatining yo'q bo'lib ketishi va uning sifat jihatidan yangi bosqichga o'tish - Uyg'onish davri XIV asrda Italiyada, G'arbiy Evropaning boshqa mamlakatlarida - XV asrda sodir bo'ldi. Ushbu o'tish o'rta asrlarning shaharlari deb nomlangan adabiyot orqali amalga oshirildi, estetik rejada to'liq o'rta asrlarga xos xususiyatga ega va o'n to'rtinchi va o'n oltinchi asrlarda o'z hayotini boshdan kechirmoqda.
10 М.Қошғарий ва Ю.Х.Хожиб ижоди
10 Mahmud Koshg‘ariy Markaziy Osiyoda ilk o‘rta asr madaniyatining buyuk arboblaridan bo‘lib, tilshunoslik sohasida, xususan, turkiy tillarni o‘rganish sohasida mashhur bo‘ldi va tarixda o‘chmas iz qoldirdi.
Mahmudning otasini ismi Husayn, bobosiniki Muhammad bo‘lib, kelib chiqishi va tiliga ko‘ra Koshg‘ariy nisbatini olgan. U yashab ijod etgan davrda Movarounnahrda Somoniylar o‘rnini Qoraxoniylar sulolasi egallagan, turkiy adabiy til mintaqada keng urf bo‘la boshlagan edi. Hatto Abbosiylar xalifaligi markazlarida, azaldan arab va boshqa somoniy xalqlar yashab kelgan o‘lkalarda turkiy elatlar namoyandalari ko‘payib, turkiy tilga e’tibor oshgan edi. Mahmud Koshg‘ariy ham o‘zining uzoq yillar davomida yaratgan “Devonu lug‘atit turk” kitobini 1075 yilda tugallagan. Asarning asosiy matni o‘sha davrda keng mintaqa musulmon Sharqida, butun YAqin va O‘rta Sharkda din, fan tiliga aylangan arab tilida yozilgan bo‘lib, turkiy tilning boyligini, mazmundor va rang-barangligini tushuntirish uchun yozilgan.Yusuf Xos Hojib (asl ismi Yusuf) (taxminan 1020/21, Bolosogʻun — ?) — turkigoʻy shoir, mutafakkir, davlat arbobi. "Qutadgʻu bilig" dostoni muallifi. Uning hayoti va faoliyati haqida maʼlumotlar beruvchi yagona manba ham "Qutadgʻu bilig" kitobidir. Ushbu kitobga koʻra, u zamonasining barcha asosiy ilmlarini atroflicha oʻrgangan, arab va fors tillarini mukammal bilgan. Mahmud Koshgʻariy kabi turkiy tilning mavqeini oshirish, uning madaniyadabiy hayotdan oʻziga munosib oʻrin egallashi uchun kurashgan.
YU.X.H.ning "Qutadgʻu bilig" ("Saodatga yoʻllovchi bilim", 1069—70) asari islomiy turkiy adabiyotni boshlabgina bermay, uni yangi taraqqiyot bosqichiga ham koʻtardi. U nafaqat turkiy xalqlar adabiyoti anʼanalari, balki qardosh xalqlar, jumladan, forsiy adabiyot tajribalarini ham ijodiy oʻzlashtirgan holda yaratilgan. "Shohnoma" kabi mutaqorib vaznida yozilgan va "Turkiy Shohnoma" nomi bilan shuhrat qozongan (73 bob, 6520 bayt va toʻrtliklardan iborat).
"Qutadgʻu bilig" — 11-asr soʻz sanʼatining nodir namunasi boʻlib, unda oʻz davrining ilgʻor ijtmoiy-siyosiy, maʼnaviyaxloqiy masalalari badiiy talqin qilingan, turkiy xalqlar tarixi, madaniyati, ilm-fani, urf-odat va anʼanalari, turmush tarzi, qadriyatlari xususida batafsil maʼlumot berilgan. Yu.X.H. uni Bolosogʻunda boshlab, Qashqarda yozib tugatgan va qoraxoniy hukmdor Tavgʻoch Bugʻroxonga takdim etgan. Bugʻroxon muallifni taqdirlab, unga "Xos Hojib" ("Eshik ogʻasi") unvonini bergan. Shundan keyin shoir "Yusuf Xos Hojib" nomi bilan mashhur boʻlgan. Lekin dostonning oxiridagi shikoyat ohanglariga qaraganda, shoir umrining oxiri bu davlatning tanazzuli davriga toʻgʻri kelgan, shunga muvofiq hayoti ham ogʻir kechgan. Shoirning Qashqardagi maqbarasi ziyoratgohga aylangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |