«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Құлсары күмбезі - 
кесектен салынған күмбез там және құлпытас Адай руы 
Сегізбай тайпасы, күшік бөлімі , Тікенейұлы Құлсары.1902 жылы қайтқан.[3] 
Қызылқорған қаласы 
- Жылыой ауданы, Құлсары қаласының солтүстік 
шығысында 31 шақырым жерде орналасқан. Қалашыққа 2005 жылы археолг М.С. 
Қасенов басшылығымен зерттеу жұмыстары жүргізді. Қаланың көлемі – 400х400 
метр, сыртқы қорған қамалының биіктігі – 2 метр, ені 27 метр. Оның сыртын ені 
10 метр тереңдігі 1 метр болатын ор қоршап жатыр. Қорған ішінің орталығында 
батыстан шығысқа қарай созылған көлемі 100х300 метр , биіктігі 1 метр құрлыс 
орындары байқалады. Беткі қабаттарынан құмыра, көзе. Қыш қазан сынықтары 

---

225 
кездеседі. Қалада қақпа орны байқалмайды. Қаланың өмір сүру уақыты XV- 
XVIII ғасырларға жатады. Қалаға М.С.Қасеновтың жетекшілігімен 2007 жылы 
қосымша археологиялық қазба жұмыстары жүргізіліп, оның қала қорған екені 
анықталды.[3] 
Дүйсеке қорымы – 
Құлсары қаласынан солтүстік батыс бағытта 
орналасқан. Өкінішке орай, табиғи әсерлерден құлпытастар құлаған, мүжілген. 
Ел мен жер тарихынан сыр шертетін эпитафиялық жазулар уақыт өте жойылуы 
да әбден мүмкін. [4;58,59] 
Иманқара тауы- 
Атырау облысы, Жылыой ауданындағы Құлсары 
қаласынан солүстік шығыста 60 шақырым жерде орналасқан. Таудың ұзындығы 
2 шақырым, ені 300 метр, биіктігі 200 метр. М.Қасенов тауға арнайы зерттеу 
жұмысын жүргізді. Тау үсті тегіс жазық болып келген . Үстіндегі жазықта 18 
қорған орналасқан.1989-1991 жылдары 6 обаға археологиялық қазба жұмысын 
жүргізген. Біздің эрамызга дейінгі V ғасырға жататаын қабірлер ашылды. Оларға 
адам жерленіп, қастарына қанжар,қола жебе, қола айна, шыны моншақ, қыш 
ыдыстар қойылған. Қорғандардың биіктігі 0,5-1 метр,диаметрі 3-15 метр 
аралығында. Баыс Қазақстан археологиясының жетекшісі З.Самашевтің 
зерттеуінше бұл қорғандарда сарматтар жерленген. Иманқара тауы ерте кезден 
қасиетті тау болып есептелінген. Ол ерте темір дәуірінде ,орта ғасырларда 
адамдар табынатын әулиелі жер болған. Таудың батыс сілемдерінде құлпытастар 
бар. 
Көне адамдардың мекені болып есептелетін, Жылыой ауданындағы өзіндік 
ерекше археологиялық ескерткіш – 
Иманқара үнгірі
. Ол құмайтты тас араласқан 
тау жыныстарының қуысында орналасқан. Үнгір үш дәлізге бөлініп, олардан 
қосалқы қуыстар жасалған. Үңгір аузы төртбұрышты. 
1944 жылы бұл үңгірге фашистердің деверсиялық тобы жасырынған. Ол 
туралы «Қатерлі қияда», Шәкібаевтың «Үлкен Түркістанның күйреуі» деген 
әдеби кітабында баяндаған.Үңгірдің биіктігі 2 метр, ені 2,5 метр тік төртбұрышты 
болып қазылған. 3 дәлізден қосалқы қуыстардан тұрады. Жұмсақ құмайт 
жынысты кеуелеп қазып, қосалқы дәліздер жасаған. Қабырғаларында күрек, 
қайла іздері байқалады. Үңгір қабырғалары мен төбесі күйеден қарайған.Іштен 
шығарылған тау жынысы 10 метр қашықтықта үйіліп жатыр. Қазіргі кезде кейбір 
зерттеушілер үңгірді 1911 жылы жасалған деп есептейді. Ағылшын кәсіпкері 
Нобель 1911 жылы Ембімұнай кендерін іздестіруге концессия алған. Сол кезде 
«қойма» ретінде қазылуы мүмкін. Оған дәлел ретінде мұнай қондырғысының 
«кездегі» орнын көрсетеді. 
Иманқара үңгірі алғаш табиғи үңгір болуы мүмкін, кейін тау 
жыныстарының жұмсақтығынан кеңейтіліп, қазіргі жобасына өзгертілген. 
Иманқара үңгіріне де адамдар қоныстануы мүмкін. Кейінгі кезде үңгірді жерасты 
ғибадатхана ретінде пайдаланса керек. Иманқара тауы ертеден қасиетті, әулие 
тау деп есептелінеді. [3] 

---

226