Sanoq sistemalari

Axborotni o`lchash va o`lchov birliklari to`g`risida ma’lumotlar berish.

Kompyuterlarda sonlarni tasvirlashning ikki: qo`zg`almas va qo`zg`aluvchi vergulli usulidan foydalaniladi.

Sonlarni qo`zg`almas vergulli tasvirlash. Sonni qo`zg`almas vergulli tasvirlash uchun kompyuter xotirasining katakchasi ishora va raqamlarga mo`ljallangan xonalarga ajratiladi. Katakchaning xonalari odatda, chapdan o`ngga tomon raqamlar bilan tartiblanadi. Katakchaning bitta xonasiga sonning bir xonasi mos keladi. Bunday sonning butun va kasr qismini ajratadigan vergulning o`rni oldindan belgilanadi.
Qo`zg`almas vergulli tasvirlangan sonlar ustida amallar juda sodda bajariladi, chunki vergulning o`rni o`zgarmaydi. Shuning uchun xonalardagi raqamlarni mos ravishda qo`shib qo`yish yetarli. Bu usulning kamchiligi, ishlatiladigan sonlarning chegaralanganligidadir. Haqiqatan EHM 24 xonali xotira katakchasiga ega bo`lib vergul 10-xonadan keyin kuyiladigan bo`lsa, u holda xotira katakchasidagi absolyut qiymati bo`yicha eng katta son.
Sonlarni qo`zg`aluvchi vergulli tasvirlash. Q asosli sanoq sistemasidagi ixtiyoriy a soni bu usulda quyidagicha tasvirlanadi: M*Q , bu yerda M - a sonining mantissasi deyiladi va u musbat to`g`ri kasrdan iborat, r - a sonining tartibi deyiladi va u butun son. Q - sanoќ sistemasining asosi.
Bu usulda tasvirlashning kamchiliklari sonni tasvirlashda belgilar sonining ko`payib ketishi va shu bilan mos holda arifmetik amallarni bajarish jarayonining murakkablashib borishidan iborat.
Xotira katakchasida sonlarni tasvirlashning ikki usulini ko`rib chiqdik. Shuni aytish kerakki, kompyuterda faqat sonlarni emas, balki turli belgilarni ham tasvirlab ishlatish mumkin. Bunday belgilar ham xotira katakchalarida ularda mos ikkilik kodlari orqali tasvirlanadi.
Yuqorida aytilganidek, kompyuter faqat sonli ko`rinishdagi ma’lumotlarni qayta ishlay oladi. Har qanday boshqa ma’lumotlarni (tasvir, tovush, harf, raqam, har xil tinish belgilari va x.k.) kompyuterda qayta ishlash uchun ularni sonli ko`rinishda tasvirlash kerak.
Kompyuterda sanoq tizimi uchun ikkilik sanoq tizimi olingan.
Axborotni o`lchash masalasi, uni ikkilik sanoq sistemasida ifodalashga o`tilgach, hal bo`ldi. Axborotning eng kichik o`lchov birligi sifatida BIT qabul qilindi. BIT axborotning ikkilik kodidagi 0 yoki 1 raqami bo`lib, ingliz tilidagi binary digit so`zlaridan olingan va “ikkilik raqami” degan ma’noni anglatadi. Bit — axborotlarni o`lchashning eng kichik birligi.
Bitdan kattaroq o`lchov birligi sifatida BAYT qabul qilingan.
Bitta belgi bir baytda ifodalanadi. Hozirgi paytda kompyuterda ishlatiladigan belgilar soni 256 ta. Bularga 10 ta arab raqamlari, 26 ta lotin katta va kichik harflari, katta va kichik rus harflari, har xil arifmetik va tinish belgilari hamda maxsus belgilar kiradi.
1 BAYT = 8 BIT.
Kompyuter klaviaturasidagi 256 ta belgining ixtiyoriysini ana shu sakkiz bayt bilan ifodalash mumkin (256=28).
Hozirda axborot o`lchovining baytdan ko`ra kattaroq o`lchov birliklari ham qo`llaniladi: