«Sanoatni axborotlashtirish» fakultеti «Axborot tizimlari tеxnologiyalari» kafеdrasi

1.2 O’zgarmas tok mashinasining ishlash prinsipi.
O‘zgarmas tok mashinalari­­ ko‘pchilik hollarda elektr motorlari sifatida aylanish chastotasi keng kolamda o‘zgartirilishi talab qilinadigan elektr yuritma qurilmalarida ishlatilib, avtomatik rostlash sistemalarida esa ijrochi motorlar va taxogeneratorlar sifatida keng foydalaniladi.
O’zgarmas tok mashinasi — mexanik energiyani o’zgarmas tok elektr energiyasiga (generator) yoki o’zgarmas tok elektr energiyasini mexanik energiyaga (dvigatel) aylantirib beradigan elektr mashina. Ham generator, ham dvigatel sifatida ishlashi mumkin. Generatorning ishi elektromagnit induksiya hodisasiga, dvigatelning ishi tokli o’tkazgichning magnit maydoni bilan o’zaro ta’sirlashishiga asoslangan; unda elektromagnit aylantiruvchi moment vujudga keladi. O’zgarmas tok mashinasim.ning aktiv qismlariga magnitli o’zak, stator va rotor (yakor) chulg’amlari hamda kollektor kiradi (yana q. Generator ) Dvigatel-generator - birbiriga mexanik tarzda bog’langan va biri dvigatel, ikkinchisi generator sifatida ishlaydigan elektr mashinalardan iborat agregat. O’zgaruvchan tokni o’zgarmas tokka aylantirish yoki fazalar sonini, tok chastotasini, kuchlanishni o’zgartirish uchun xizmat qiladi. Iste’molchining ehtiyojiga qarab, D.-g . har xil parametrli bo’lishi mumkin (mas, elektr payvandda kuchli tok, aviatsiyada — yuqori chastota, quruqlik yoki suv transportida— o’zgarmas tok va h. k.). Yarimo’tkazgichli o’zgartirgichlarning taraqqiy etishi munosabati bilan D.-g . dan kam foydalaniladi. 




E lektr dvigatel — elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirib beruvchi mashina. Iste’mol qiladigan tok turiga ko’ra, o’zgarmas tok va o’zgaruvchan tok Elektr dvigatellariga bo’linadi. O’zgarmas tok E. dlarida valning aylanishlar chastotasi (soni)ni ravon rostlab turish mumkin. Shuning uchun valning aylanishlar chastotasini teztez o’zgartirib turish lozim bo’lgan hollarda shunday dvigatellar ishlatiladi. O’zgarmas tok E.d, uch xil sxemali: parallel uyg’onishli, ketmaket uyg’onishli va aradash uygonishli qilib ishlab chiqarildi (rasmga q.). O’zgaruvchan tok Elektr dvigatel jumlasiga asinxron elektr dvigatel, sinxron va kollektorli dvigatellar (qarang Kollektorli mashina) kiradi. Asinxron Elektr dvigatel eng ko’p ishlatiladi. Sinxron Elektr dvigatelda valning aylanishlar chastotasi iste’mol qilinadigan tokning chastotasiga qatiy bog’liq bo’ladi. Bunday dvigatellar eng quvvatli elektr yuritmalarda ishlatiladi. Elektr dvigatellar ochiq, berk va germetik turlarga bo’linadi. Portlashga xavfsiz Elektr dvigatellar ham bor. Bunday dvigatelning ichida gaz portlaganda alanga tashqariga chiqmaydi. Elektr dvigatellar uyro’zg’orda, sanoat va transportda keng qo’llanilmoqda.