“sanoat va xizmat ko'rsatish sohalarining raqamli transforma t siyasi: tendensiyalar, boshqaruv, strategiyalar” Xalqaro ilmiy-amaliy anjuman

“SANOAT VA XIZMAT KO‘RSATISH SOHALARINING RAQAMLI TRANSFORMATSIYASI: 
TENDENSIYALAR, BOSHQARUV, STRATEGIYALAR”
405
қилиш учун зарур шарт-шароитларнинг яратилаётганлиги дунёдаги энг йирик ва шу билан 
бирга аҳолисининг турмуш тарзи ошиб бораётган Хитойга мева ва сабзавотлар 
экспортини ошириш имконини беради. 
Ушбу тадқиқот доирасида амалга оширилган таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, 
Ўзбекистон бундай маҳсулотларни етиштириш ва экспорт қилишда нисбий афзалликларга 
эга. Мамлакатнинг қулай иқлим шароитлари ва ишлаб чиқариш харажатларининг 
пастлиги Хитой бозорида рақобатбардош бўлишга эришиш имконини беради. Бироқ, 
мазкур мақсадга эришиш учун Ўзбекистон ҳукумати мева экспортчилари учун бир қатор 
мавжуд чекловларни олиб ташлаши ҳамда қўшимча шарт-шароитлар яратиб бериши керак 
деб ҳисоблаймиз.
Хитой мева бозорларига маҳсулот экспорт қилиш борасида очилаётган 
имкониятдан тўлиқроқ фойдаланиш учун Ўзбекистон яна кўпгина ишларни амалга 
ошириши керак. Биринчидан, Хитой бозорлари экспортчи мамлакатлардан етказиб 
беришнинг барқарор сифати ва ҳажмини талаб қилади. Иккинчидан, Хитой бозорига 
чиқиш, қачонки сифатни бошқаришнинг замонавий тизимлари, замонавий тарзда ташкил 
этилган логистика схемалари мавжуд бўлганда янада реал бўлади. Маҳсулот ишлаб 
чиқариш ва ундан кейинги жараёнлар бўйича қатъий талабларга риоя қилинишини 
таъминлаш масаласига ҳам алоҳида эътибор қаратиш ва бунда мева-сабзавотлар 
хавфсизлиги бўйича Хитойда қабул қилинган стандартларга амал қилиш, юз бериши 
мумкин бўлган муаммоларнинг олдини олади. Учинчидан, Хитой мева бозорларининг 
тарқоқлиги ва рақобат муҳити, маҳаллий хитойлик шериклар билан доимий алоқада 
бўлишни талаб қилади. Тўртинчидан, Хитойлик истеъмолчилар жозибали қадоқлаш ва 
маркали маҳсулотларни қадрлашади.
Ўзбекистондаги мева ишлаб чиқарувчиларнинг кўпчилиги кичик фермерлар бўлиб, 
уларнинг аксарияти молиявий ва маълумот-таълим ресурсларидан фойдалана олмайдилар. 
Шу туфайли, уларнинг маҳсулот ҳажми чекланган ва сифати барқарор эмас. Кичик 
фермерлар анъанавий маҳаллий сотувчилар тармоғи орқали мева сотишга одатланган 
бўлиб, халқаро бозорларга чиқиш борасида тажрибага ва потенциалга эга эмас. Шунинг 
учун ҳозирда Хитойнинг асосий импортёрлари бўлган, юқори ривожланиш даражаси ва 
техник имкониятларга эга бўлган Чили ва Америка қўшма штатлари билан Ўзбекистон 
фермерлари рақобатлаша олмайди (озиқ-овқат хавфсизлиги ва сифатни таъминлаш 
тизими, божхона назорати ва инспекция органлари). Бундан ташқари, маҳаллий 
фермерларнинг Хитойнинг мавжуд импорт имкониятлари ва уларга чиқиш йўллари 
тўғрисидаги маълумотларга эга эмаслиги ушбу имкониятдан тўлиқ фойдаланиш 
имконини бермаяпти. 
Импорт меваларнинг улгуржи савдоси бўйича Хитойда 4 та асосий бозор фаолият 
кўрсатади: 
1) Гуанчжоудаги Цзяннань мева ва сабзавотлар бозори;
2) Шанхайдаги Хуэйчжань мева ва сабзавотлар бозори;
3) Пекинда жойлашган Синьфади бозори;
4) Шэньянда жойлашган қишлоқ хўжалик маҳсулотлари савдо маркази 
ҳисобланган Дили бозори.
Гуанчжоу умуммиллий даражадаги йирик тақсимот маркази ҳисобланади. Шу 
ердан маҳсулотлар мамлакатнинг турли ҳудудларига жўнатилади, шу билан бирга Пекин, 
Шеньян ва Шанхайдан ҳам ушбу ҳудудларга охирги истеъмол учун маҳсулотлар 
тўғридан-тўғри келиб тушади. Импорт меваларнинг чакана бозорида иккита янги 
тенденция шаклланди, булар: чакана электрон савдоларнинг онлайн ва офлайн каналлари 
ва йирик дўконларнинг майдалашуви. Замонавий чакана савдо тизимининг ҳиссасига 
жами озиқ-овқат маҳсулотларининг 67,4 фоизи тўғри келмоқда (Producer Marketing 
Association, 2016). Аммо сўнгги йилларда электрон савдо тизимларининг ривожланиб 
бораётганлиги супермаркет ва гипермаркетлар савдо ҳажмининг ўсиш тезлигини 
пасайтирмоқда. Интернетнинг кундалик ҳаётга кириб бораётганлиги ва мобил 
технологияларнинг ривожланиши истеъмолчиларнинг импорт меваларни электрон савдо 
платформалари орқали осонгина сотиб олиш имконини бермоқда.

---