|
Хакимов Зиёдулла Аҳмадович
ТДИУ, Тармоқлар иқтисодиёти кафедраси докторанти.
Тел: +998939266610
e-mail: z.hakimov@tsue.uz
Ахмадова Райхона Жасурбек қизи
ТДИУ, Маркетинг кафедраси магистри,
Тел: +998 93 056 06 89
САНОАТ КЛАСТЕРЛАРНИНГ РАҚАМЛИ ТРАНСФОРМАЦИЯСИ
Аннотация.
Мақолада саноат кластерларнинг рақамли трансформациялашувининг
илмий-назарий жихатлари ўрганилган. Саноат кластерларининг рақамли платформага
асосланган тарансформация жараёнининг ташкилий механизми таклиф этилган.
Калит сўзлар:
кластер, саноат кластерлари, Саноат 4.0, рақамли иқтисодиёт,
агломерация, ERP, суний интеллект
Аннотация.
В статье рассматриваются научно-теоретические аспекты цифровой
трансформации промышленных кластеров. Предложен организационный механизм
процесса трансформации промышленных кластеров на базе цифровых платформ.
Ключевые слова:
кластер, промышленные кластеры, Индустрия 4.0, цифровая
экономика, агломерация, ERP, искусственный интеллект.
Annotation.
The article examines the scientific and theoretical aspects of the digital
transformation of industrial clusters. An organizational mechanism for the digital platform-based
transformation process of industrial clusters has been proposed
Keywords:
cluster, industrial clusters, Industry 4.0, digital economy, agglomeration, ERP,
artificial intelligence
“SANOAT VA XIZMAT KO‘RSATISH SOHALARINING RAQAMLI TRANSFORMATSIYASI:
TENDENSIYALAR, BOSHQARUV, STRATEGIYALAR”
103
XXI аср “Саноат 4.0” асри, чунки у юқоридаги хусусиятларни ўзида мужассам этган
ва замонавий глобал иқтисодиётнинг барча долзарб тенденцияларига мос келади. Саноат
4.0 тушунчаси остида турли концепциялар ётади жумладан, сенсорлар ва автоном
тизимлар билан жиҳозланган саноат, ўз-ўзини оптималлаштириш ва автоном қарор қабул
қилиш қобилиятига эга ақлли завод ва фабрикалар; ақли маҳсулот ва суний интеллект
билан ишловчи индивидуаллаштирилган маҳсулот ва хизматларни ишлаб чиқиш; бутун
таъминот ва ишлаб чиқариш занжирларини ташкил этувчи глобал таъминот занжири
ва.х.к. Умуман олганда “Саноат 4.0”нинг асосий хусусияти гллобал вертуал фаолият ва
унинг амалий ифодаси сифатида қараш мумкин.
“Саноат 4.0”да робототехника ривожланади, ахборот технологиялари ва саноат
ходимлари бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, реал вақт режимида ишловчи
тузулмалар яратилади, ишлаб чиқаришнинг инновацион, янада мослашувчан усулини
яратади. Бундай шароитга саноат кластерлари қай даражаси мослашувчан бўлиши
лозимлиги борасида олимлар томонидан кўплаб тадқиқотлар олиб борилмоқда.
Жумладан, Хонкелдиева К. томонидан амалга оширилган тадқиқотда тўқимачилик
саноати кластерлари фаолиятида бошқарувнинг ташкилий-иқтисодий механизмларини
такомиллаштиришга қаралган бўлса,[1] Ешимбетов У. тадқиқотида Чимбой туманида
кимё саноати маҳсулотлари ишлаб чиқаришга ихтисослашган саноат кластерларини
шакллантириш зарурати асосланган.[2] «Пахта-тўқимачилик» кластерини ташкил қилган
ҳолда, ишлаб чиқаришнинг барча бўғини учун ихтисослашган хизмат кўрсатувчи
инфратузилмани такомиллаштириш масаласи Абдиева Д. Тмонидан[3] тадқиқ этилган.
“Ўзбeкнeфтгaз” aкциядoрлик жaмияти тизими корхоналарида иннoвaциoн клacтeрлaрни
шaкллaнтириш бўйича Тaрaхтиeвa Г.[4] тадқиқот олиб борган бўлса, кластер тизими
доирасида тexнoлoгиялaр трансферти марказларини ташкил қилиш бўйича Дусматов Б.
тадқиқот олиб борган.[5] Юқорида келтириб ўтилган илмий тадқиқотларландан маълум
бўладики, Ўзбекистон саноатини ривожлантиришда кластер амалиётидан фойдаланиш энг
муҳим йўналиш эканлиги ўз тасдиғини топади. Тадқиқотларда кластерлар нафақат
саноатда қўшилган қиймат яратишга қаратилган механизм балки, ўзаро муносабатларга
асосланган рақобатда устунлик яратиш стратегияси, инновацион иқтисодиёт яратиш, фан-
таълим-ишлаб чиқариш уйғунлигини таъминловчи ва меҳнат унумдорлигини ошириш
воситаси сифатида қаралган. Умуман олганда саноат кластерларини Саноат 4.0. асосида
ташкил этишнинг аниқ методологик ёндашувлари деярли ўрганилмаган. Жаҳон олимлари
томонидан сўнги 3 йил ичида бу борадаги тадқиқотлар кўлами кўпайди. Кластерлар
Саноат 4.0 ривожланишига таъсир қиладиган каналларни Götz, M., & Jankowska, B.[6]
Тадқиқотларида "Кўникмалар омбори" сифатида қаралади. Кластерлар нафақат
университет, илмий, тадқиқот институтлари ёки юқори малакали ишчи кучи каби маълум
билим
атрибутларига
эга,
балки
билимларни
ривожлантириш,
тарқатишни
осонлаштирадиган механизмларни ҳам таъминлайди.
Саноат кластерларининг асосий стратегик йўналишлари Саноат 4.0 доирасида фақат
уларнинг инновацион фаолияти билан боғлиқ эканлиги тўғрисидаги қарашлар Lisa De
Propris ва Marco Bellandi[7] тадқиқотларида кўриб ўтилган. Кластерлар истиқболда
вертуал инновацион хабларга айланиши мумкинлиги бўйича қарашларни Deok Soon Yim
ва Wangdong Kim[8] тадқиқотларида илгари сурилади.
Рақамли иқтисодиёни инновацион кластерларсиз тасаввур қилиб бўлмайди.
Иқтисодий адабиётларда рақамли иқтисодиётнинг мавжуд реал иқтисодиётнинг ажралмас
қисми сифатида пайдо бўлиши ҳақида кўплаб тадқиқотлар амалга оширилмоқда.
Саноатнинг “Саноат 4.0” концепциясидаги асосий роли ишлаб чиқариш жараёнини
рақамлаштириш ва ананавий саноат тузилмасидан вертуал бозор тизимига ўтишни
назарда тутади. Бу "рақамли экотизим" доирасидаги иқтисодий фаолиятдир.
Рақамли транформация жараёнида саноат кластерларини ривожлантириш бўйича
концептуал схема 1-расмга кўра тавсия этилади. Бунда кластернинг барча иштирокчилари
харажатларни камайтириш, бизнес жараёнларини фаоллаштириш ва пировардида бизнес
Do'stlaringiz bilan baham: |
