Sanoat texnologiyasi

16.4. Kompton effekti


Yorug’likning kavant nazariyasi Kompton effektida yorqin namoyon bo'ladi. Amerikalik fizik Kompton 1923- yilda yengil atomli moddalarda monoxromatik rentgen nurlarining sochilishini o'rganayotib, sochilgan nurlanish tarkibida birlamchi to'lqin uzunlikli nurlanish bilan birga kattaroq to'lqin uzunlikli nurlanish borligini aniqladi (16.7- rasm). Tajribalar = - farq tushuvchi nurlanishning to'lqin uzunligi sochuvchi jismga bog’liq bo'lmay, faqat sochilish burchagi ga bog’liq ekanligini ko'rsatdi:
s
2
in ²
2
bu yerdagi _с Kompton doimiysi deb ataladi va _с=2,41^.10^-12 m ga teng. 16.6-rasmda ko'rsatilgan D₁, D₂ diafragmalardan o'tgan ingichka rentgen nurlari K_r kristallga tushadi. Sochilgan nurlanishni S_n - spektrograf yordamida tekshirish mumkin. Nurlanish yo'nalishida ( =0) o'zgarmaydi, boshqa yo'nalishlarda sin² /2.
Shunday qilib, Kompton effekti deb, nurlanish (rentgen, - nurlanish) moddaning erkin elektronidan sochilishi natijasida to'qin uzunligining ortishiga aytiladi.

16.4-rasm. “Kompton effekti” animatsiyasidan fragment

To'lqin nazariya nuqtai nazaridan bu hodisani tushintirib bo'lmaydi. Elektron yorug’lik to'lqini ta'sirida shu to'lqin chastotasiga teng chastota bilan tebranishi va shu chastotaga teng to'lqin nurlantirishi kerak.
Kvant nuqtai nazariga ko'ra, rentgen fotonlarining kristall elektronlari bilan ta'sirlashganda yuqoridagi ifoda hosil bo'ladi, bunda _с=h/m₀c. Hisob-kitoblar _с uchun yuqoridagi son qiymatini beradi.