Sanoat texnologiyasi

Kooperatsiyalashtirish – bu bitta murakkab mahsulotni birgalikda ishlab chiqaruvchi ixtisoslashtirilgan korxonalar o‘rtasida doimiy ishlab chiqarish aloqalarini o‘rnatishdir.

Ixtisoslashish qanchalik tor bo‘lsa, bu korxonaning boshqa korxonalar bilan aloqalari ya’ni kooperatsiyalashini shunchalik keng bo‘ladi. Ishlab chiqarishni kooperatsiyalash rivojlantirish mahsulot jo‘natuvchi korxonadan xo‘jalik shartnomalarining hamma shartlariga qa’tiy rioya qilishni talab etadi. Kooperatsiyalashtirish bo‘yicha oqilona aloqalarni o‘rnatish katta iqtisodiy samaraga ega. Iqtisodiy jihatdan olganda mahsulotning ayrim turlarini, masalan, ixtisoslashtirilgan yirik korxonalarda zagotovkalar ishlab chiqarish garchi bunda transportirovkaga sarflanadigan qo‘shimcha xarajatlar yuzaga kelsa ham ular bilan mashinasozlik korxonalarni ta’minlash foydalidir.

Konsentratsiyalash – bu ishlab chiqarishni yirikroq korxonalarda jamlashtirish, ya’ni mahsulot chiqarishni katta ko‘lamlarda yirik korxonalarda yoki birlashmalarda tashkil qilishdir. Eng katta samaradorlikka ixtisoslashtirilgan korxonalar mustahkamlanganida erishiladi.

Yirik korxonalar uncha katta bo‘lmagan korxonalar oldida bir qator ustunlikka ega:

1. 
   Ishlab chiqarish ko‘lami oshirilganida asosiy fondlarning qiymati mahsulot chiqarishga qaraganda sekinroq o‘sadi, shuning uchun fondlarning samaradorligi oshadi.
   

2. 
   Yangi texnika, ilg‘or texnologiyani keng qo‘llash, u ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish uchun qulay sharoitlar yaratiladi.
   

3. 
   Yirik korxonalar yuqori mehnat unumdorligini, mahsulot tannarxining pasayishi va foydaning o‘sishini ta’minlaydilar.
   
   
   
4. 
   Kombinatsiyalashtirish – bitta korxonada yo xom-ashyoga ishlov berishning izchil yoki bir-biriga nisbatan yordamchi bosqichlarni tashkil etuvchi turli xil sanoat tarmoqlarini birlashtirishdir. Kombinatsiyalashtirish iqtisodiy jihatdan samarali, u xom-ashyoni imkon qadar to‘liq ishlatish transport xarajatlarini kamaytirish imkonini beradi, ishlab chiqarishning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilaydi.
   Konsentratsiyalashning va ixtisoslashtirishning darajasiga qarab ishlab chiqarishning uchta turini farqlaydilar. Bular: ommaviy, va yakka turdagi ishlab chiqarishlaridir.