Sanoat sohalari texnologiyasi

 
 Teri topografiyasi 
Teri topografiyasi
(grekchadan topos – joy, grapho- yozaman) deb, terining har xil 
qismlarining maydoni bo‘ylab o‘zaro joylanishiga aytiladi. 
15.2-rasm. Yirik shoxli mol terisining topografiyasi: 
1-yopqich; 2-yoqa; 3- etak; 4-sag‘ri; 5-chotlari; 6-oyoqning tizzagacha qismi; 7-bosh 
qismi; 8-oyoqning tizzadan quyi qismi. 

---

157 
Terining topografik qismlari (15.2-rasm) har xil xossalarga ega, chunki ular bir – biridan 
qalinligi, zichligi, tolalar o‘rilishining tabiati va bir qator boshqa belgilariga qarab farqlanadi. 
Teri umumiy qalinligining o‘zgarishi asosan to‘rli qavat qalinligining o‘zgarishi tufayli kelib 
chiqadi, chunki g‘uddali qavat qalinligi nisbatan kam o‘zgaradi. Terining yupqaroq qismlari – 
etak qismida g‘uddali qavat, uning yo‘g‘onroq qismi -yopqichga nisbatan qalinroq bo‘ladi. 
Yopqich dermasining strukturasi kollagen tolalari bog‘lamiining ancha yo‘g‘onligi bilan 
tavsiflanadi; bu bog‘lamlar bir - biriga zich yondashib, har xil tekislik va yo‘nalishlar bo‘yicha 
qalin bog‘lamlarni hosil qiladi. Bunda vertikal va dioganal bog‘lamlarning mavjudligi tufayli 
romb ko‘rinishidagi halkalar hosil bo‘ladi. Bunday struktura tufayli terining yopqich qismi 
cho‘zilganda yuqori mustah-kamligi va cho‘zilganda uza-yishining kichikligi bilan ajralib turadi. 
YOpqich qismining tuzilishi bo‘yicha pishiqroq qismi sag‘ri sohasi hisoblanadi.
Ot terilari odatda old teri va xazga bo‘lib bichiladi. Terilarni bunday bichilish usuli xazlash 
deb yuritiladi. 
Cho‘chqa terilaridan ayrim teri turlari, jumladan egar- jabduq, poyabzalning ustki qismi 
uchun xromli teri ishlab chiqarishda butun teridan etaklari qirqib olinadi. Terining qolgan o‘rta 
qismi, yopqich va yoqa bilan birgalikda “baliqcha” deb yuritiladi. Shunday qilib, tayyor terilar 
konfiguratsiyasi bo‘yicha butun teri, yarim teri, yopqich va yarim yopqich, “baliqcha”, etak va 
yoqa, qanot va yarim qanot, ot xazlari va old terilari ko‘rinishida ishlab chiqariladi. 
Teri xom -ashyosi va terini bichish ma’suliyatli jarayon hisoblanadi. Uni to‘g‘ri bajarish 
uchun teri va tayyor charm xossalarini, shuningdek topografik qismlarni yaxshi bilish kerak. 
Yirik shoxli mol terilari, quyidagi tartibda shilinadi: avval bosh qismi, so‘ngra orqa 
oyoqlar, keyin oq chiziq bo‘ylab kesiladi va teri qorin, old oyoqlar va bo‘yindan shilib olinadi. 
Orqa eng oxirgi navbatda shilinadi. 
Bosh terisini shilish vaqtida o‘ng quloq asosidan chap shoxga qarab, so‘ngra pastga 
chapdagi burun kattaklari tomon kesiklar qilinadi. YUz terisi shilingandan so‘ng, bo‘ynidan 
pastki jag‘ining o‘rtasigacha uzunasiga qilingan kesikdan boshning pastki qism terisi shilinadi. 
Shu holatda shilingan teri ikkita simmetrik qismga (yuz)ga ega bo‘lib, ularning birida 
peshona birikkan bo‘ladi. 
Yirik shoxlimollar, ot, eshak, xachir terilari bir qavatli usulda bosh qismi bilan yoki boshsiz 
shilinishi lozim (3- rasm). Hamma holatlarda ham terining bosh qismi asosiy qism bilan 
standartda ko‘rsatilgan o‘lchamda birikkan bo‘lishi kerak. Ya’ni asosiy qismning bosh qism 
bilan birikkan eni upuka uchun – 8 
sm
dan, buzoq terisi uchun-11
sm
dan va qolgan yirik shoxli 
mol terilari uchun 15 
sm
dan kam bo‘lmasligi kerak. 
15.3-rasm. Butunlayincha shilingan terini kesish chiziqlari va konturlari 

---

158 
Yirik shoxlimollarning oyoq terisi kishan bo‘g‘imining o‘rtasigacha, buzoqlarniki – oldingi 
oyoqlarining bilak bo‘g‘imigacha, orqa oyoqlarni sakrovchi bo‘g‘inlarning o‘rtasigacha 
shilinishi kerak. Oldingi oyoqlarning terisi ichki tomondan mushak osti chuqurchasi orqali 
ko‘krakka uzunasiga qilingan kesik bilan kesishguncha kesiladi. Orqa oyoqlardagi kesik kishan 
bo‘g‘imidan sakrovchi bo‘g‘imgacha kelib, so‘ngra ichki tomonga, terining ko‘ndalang kesikiga 
o‘tadi. 
Dum terisi o‘zagidan 8 
sm
dan oshmagan masofadan boshlab shilinadi. 
Mayda xom-ashyo, qo‘y va echki terilari butunlayicha, quloq va shox chiziqlari bo‘ylab 
bosh atrofi terisini, so‘ngra oq chiziq bo‘ylab dum o‘zagigacha terini kesish yo‘li bilan shilinadi. 
Oyoqlar terisi bilak bo‘g‘inining o‘rtasidan (oldingi oyoqlar), so‘ngra sakrovchi bo‘g‘inlar 
o‘rtasidan (orqa oyoqlar), keyin oyoqlarni ichki tomonining o‘rtasidan qorin va ko‘krakka 
qilingan ko‘ndalang kesikgacha halqali kesish yo‘li bilan shilinadi.