Sanoat portlovchi moddalari tasnifi

PORTLATISH VOSITALARI TASNIFI. INITSIYALOVCHI PORTLOVCHI MODDALAR VA ULARNING QO‘LLANISH SOHASI.
Portlovchi modda zaryadiga boshlangich impulsini uzatish manbasiga qarab, portlatish vositalari quyidagi 4 guruhga klassifikatsiyalanadi:

1. 
   Olovli usulda portlatish vositalari: kapsulali - detonatorlar, yondiruvchi patronlar, olov o‘tkazuvchi shnur (OSH) va OSH ni yondirish vositalari.
   
2. 
   Elektr usulda portlatish vositalari: elektr - detonator, ulovchi simlar, tok manbai, nazorat-ulchash asboblari.
   
3. 
   Elektr-olovli usulda portlatish vositalari: olov utkazuvchi shnur, kapsulali - detonator va elektr yondirgich.
   
4. 
   Detonatsiyalovchi shnur yordamida portlatish vositalari: detonatsiyalovchi shnur (DSH), olovli, elektr yoki elektr-olovli usulda portlatish vositalari.
   

KAPSUL DETONATOR
KD diametri 6-7 mm va uzunligi 47-51 mm bo‘lgan silindrik gilzadan iborat bo‘lib, gilza ichida birlamchi va ikkilamchi initsiyalovchi portlovchi modda bo‘ladi.


1-gilza; 2-ikkilamchi initsiyalovchi PM; 3-birlamchi initsiyalovchi PM; 4-chashka; 5-kumulyativ o‘yiq; 6-uya;

KD gilzasi mis, alyuminiy, latun yoki qog‘ozdan tayyorlanadi.

Dastlab gilza tubiga ikkilamchi initsiyalovchi PM (TEN, tetril yoki geksogen) zichlashtirib joylashtiriladi, uning ustiga markazida 2-2.5 mm diametrli tuynukka ega bo‘lgan metal chashkada birlamchi initsiyalovchi PM joylashtiriladi. Mazkur tuynuk orqali birlamchi initsiyalovchi Pmga OSH yordamida olov beriladi va portlatiladi. Tuynukdan PM to‘kilib ketmasligi uchun u paxta materialli to‘r bilan yopilgan bo‘ladi. Hozirgi vaqtda sanoatda shaqildoq simob-tetrilli va azid tetrilli KD lar ishlab chiqariladi.
KD initsiyalash ta’sirini kuchaytirish uchun KD ning pastki uchi kumulyativ o‘yiq holda tayyorlanadi. Initsiyalovchi PMlar zaryadi gilza balandligining taxminan 2/3 qismini tashkil qiladi. Gilzaning yuqori bo‘sh qismi KD uyasi deyilib OSH yoki elektr alangalantirgichni ulashga moTjallangan. KDlarni nomlashda ularning raqami va gilza materialining birinchi harfi yoziladi (M-mis, B-qog‘oz, A-alyuminiy, L- latun, S-po‘lat). Azid-tetrilli detonatorlarda initsiyalovchi PM birinchi harfi ham yoziladi. Masalan, №8-A-TAT (o‘qilishi: Alyuminiy gilzali, azid tetrilli 8-raqamli detonator).
KD zarba, tirnalish, siqilish va olovga sezgirligi yuqori bo‘lib, u bilan ishlaganda maksimal ehtiyotgarlikka rioya qilish kerak bo‘ladi. Ularni maxsus sumkalarda olib yurish kerak va qo‘llashdan oldin diqqat bilan ko‘zdan kechirish, mayda qiyqimlardan tozalash uchun KDni qo‘l barmog‘iga engil tashlab tozalash kerak.

Xulosa

Xulosa qilib aytganda portlatish ishlarida OSHni yoqish elektr yondirgich, elektr yondiruvchi patron, yondiruvchi patron, alangalantiruvchi fitil, va alohida qirqib olingan OSH bo‘lagi yordamida amalga oshirilishi mumkin. Agar bitta zaryad alohida yondiruvchi trubka bilan portlatiladigan bo‘lsa uni gururt yordamida yondirish mumkin.
Alangalantiruvchi fitil kaliyli selitra eritmasiga to‘yintirilgan paxta-qog‘ozli shnur ko‘rinishida bo‘lib, uning yordamida OSH ni yoqish uchun gugurt yordamida alangalantiruvchi fitil yondirilib, OSH ning uchiga tekkizish orqali amalga oshiriladi. YOndiruvchi patronlar 10 dan 40 tagacha bo‘lgan OSHlarni birgalikda yondirish uchun xizmat qilib, u qog‘oz gilzadan iborat bo‘ladi, gilzaning ichi engil alangalanuvchi tarkib (85-86% tutovchi porox, 9-9,5% kanifol va 4,5-5% parafin) dan iborat bo‘ladi.
Birgalikda yondirilishi lozim bo‘lgan OSHlar patronga shpagat yordamida mahkamlanadi. Bunda patronga uzunligi 15-30 sm bo‘lgan OSH bo‘lagi ham ulanib, dastlab ushbu OSH bo‘lagi yondiriladi va patron yonishi natijasida patronga ulangan OSH lar guruhi yondiriladi.
Bitta kavjoy (zaboy) da bir vaqtda yondirishda yondiruvchi patronlar soni 10 tadan oshmasligi kerak.
Elektr yondirgichli patron qog‘oz gilzadan iborat bo‘lib, bunda yonuvchi tarkib elektr alangalantirgich yordamida amalga oshiriladi. Elektr alangalantirgich o‘zgarmas tokda 1A va o‘zgaruvchan tokda 2,5A tok kuchi ta’sirida alangalanadi. OSH ulangan KD yondiruvchi trubka deb nomlanadi.
YOndiruvchi trubka ulangan PM patroni jangovor patron deb nomlanadi.
Jangovor patron PM zaryadiga detonatsiyani uzatish uchun xizmat qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   "Global sanoat tasnifi standarti (GICS®) metodologiyasi".
   

Olingan 2020-12-03.

2. 
   "MSCI-Barra GICS jadvallari". Arxivlandi asl nusxasi 2014-03-26.
   

Olingan 2013-02-10.

3. 
   "MSCI-Barra GICS sektorining ta'riflari". Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2014-
   

03-26. Olingan 2013-02-10.

4. 
   "Arxivlangan nusxa" (PDF). Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2015-02-11.
   

Olingan 2015-01-25.

5. 
   "S&P Dow Jones indekslari va MSCI 2016 yilda global sanoat tasnifi
   

standart tuzilmasiga qo'shimcha o'zgartirishlar kiritilishini e'lon qiladi" (pdf).
Olingan 28 dekabr 2018.

6. 
   "2018 yilda global sanoat tasnifi standart tuzilmasini qayta ko'rib
   

chiqish" (pdf). Olingan 28 dekabr 2018.