«sanoat marketingi» kafedrasi

4.Iqtisodiyotda  ma’muriy-buyruqbozlik  tizimining  g‘alabasi.  Bozor 

iqtisodiyotiga muqobil tizim va uning inqirozi. 

  Shu  yillarda  mamlakatda  ma’muriy  buyruqbozlik  tizimi  yuzaga  keldi, 

bozor  iqtisodiyotiga  muqobil  (alternativ)  iqtisodiyotga  o‘tildi.  Sotsialistik 

musobaka bayrogi ostida erkin raqobat tugatildi, xalq ommasining tashabbusi, 

mexnatga bo‘lgan ishtiyok (motivatsiya) bugildi, boqimandalik kayfiyati oshib 

bordi. Bu xolat ayniqsa II jaxon urushi yillarida avj oldi.  

  Urushdan  keyingi  yillarda  rejalashtirish  tizimi  davom  etdi,  bu  davrda 

investitsiyaga  25%  yalpi  milliy  maxsulot  sarflandi.  Xalq  xo‘jaligi, 

paxtachilikni  tiklash  ishlari  avj  oldi.  Bu  ishda  ekstensiv  yo‘l  asosiy  o‘rinni 

egalladi, yangi yerlar ochish, sugorish tarmoqlari ko‘rishga katta e’tibor berildi. 

Orol dengizi xuddi shu davrdan boshlab sayozlasha boshladi.  

  60-yillardan  iqtisodiyotning  o‘sish  sur’atlari  kamaydi.  Iqtisodiyotning 

o‘sish sur’atlari pasayishi sabablari avvalo rejali iqtisodiyotning imkoniyatlari 

cheklanganligi  bilan  izoxlanadi.  Demak,  bu  usul  ma’lum  davrgacha  samara 

bergan bo‘lsa, endi uning aks ta’siri namoyon bo‘la boshladi, yangi sharoitga 

---

     

79 

moslashuv  ro‘y  bermadi.  «Inkirozga  uchradi»  deyilgan  bozor  iqtisodiyoti  esa 

o‘zgargan  sharoitga  moslashdi,  ya’ni  bozor  iqtisodiyotining  yangi  sharoitga 

adaptatsiyasi yuz berdi va uning yangi rezervlari borligi aniklanadi. 

  Undan tashkari iqtisodiyot sur’atlarining pasayishiga olib kelgan sabablar 

kuyidagilar  bo‘ldi.  1.  Ishchi  kuchlari  sonining  o‘sish  sur’atlari  yiliga  0,5% 

pasaydi. 2. Axolining qishloq joylardan sanoatga o‘tishi yakunlandi, bu jaryon 

ishlab  chiqarish  unumdorligining  oshishiga  sababdir,  chunki  sanoatda  qishloq 

xo‘jaligiga  nisbatan  unumdorlik  baland.  3.  Qishloq  xo‘jaligi  unumdorligi 

usmay kuydi, chetdan oziq -ovqatni import qilishga extiyoj sezildi. 

Nokapitalistik,  sotsialistik  rivojlanish  yo‘li  tarixan  o‘zini  oqlamadi. 

Jaxonning  uchdan  bir  qismini  egallagan  sistemani  qulladi,  bozor  iqtisodiyoti 

yo‘lidan rivojlanish tarixiy zarurat bo‘lib qoldi.