«sanoat marketingi» kafedrasi

3.Per Jozef Prudon. Prudonning iqtisodiy nazariyasi. 

Per  Jozef  Prudon  (1809-1855)-  fratsuz  publisisti,  mayda  ishlab 

chiqaruvchilar  nazariyatchisi,  kambagal  kosib  oilasida  tugilgan.  Moddiy 

jixatdan nochorligi sababli kollejdagi ukishni bitira olmagan.  

Sherik  hamkorining  mablagi  xisobiga  kichik  bir  bosmaxonani  ishlatgan. 

Zo‘r berib o‘z maxsulotini oshirish bilan shugullangan. Ilm - fanni o‘rganishni 

avvalo  muxtojlikdan  ko‘tilish  usuli  deb  biladi.  K.Marks  bilan  shaxsan  tanish 

bo‘lgan. 

P. Prudon feodalizmga kaytib bo‘lmaslikni, kapitalizmni tan oladi. Ammo 

u  mayda  ishlab  chiqarishni  saklab  qolishni  taklif  qiladi.  P.  Prudon  qarashlari 

butun tuzum reformizmi, ishchilar sinfiga dushmanlik ruxi bilan sug‘orilgandir. 

P. Prudon proletariatning o‘z siyosiy va iqtisodiy manfaatlari uchun ko‘rashiga 

qarshi. U ishchilarning ish tashlashini g‘ayri qonuniy deb e’lon qiladi. 

P.  Prudon  avval  kapitalizmning  tankidchisi  bo‘lib  maydonga  chikdi. 

"Mulkchilik nima"(1840)  degan asari unga zo‘r shuxrat keltirdi. Bu asarda xali 

Prudonning  amaliy  dasturi  bayon  qilinmagan  edi.  "Iqtisodiy  ziddiyatlar 

sistemasi  yoki  kashshoklik  falsafasi"  asarida  P.  Prudon  kapitalizmni  islox 

qilishning amaliy dasto‘rini ishlab chikishga, siyosiy ko‘rashning bexudaligi va 

davlat  xoqimiyatiga  extiyoj  yo‘qligi  to‘g‘risidagi  anarxiyachilik  qarashlarini 

asoslashga  o‘rindi,  Fransiya  xukmdorlarini  o‘zining  siyosiy  xayrixoxligiga 

ishontirishga o‘rindi.  

P.  Prudonning  nazariy  qarashlariga  xos  xususiyatlar  kuyidagilar:  1) 

Sub’ektivizm; 2) Iqtisodiy qonunlar ob’ektivligini inkor etish; 3) "Eklektizm" 

(fikrlar  korishmasi);  4)  Mantikiylikning  tarixiylikdan  ajralib  qolishi;  5) 

"Iqtisodiy kuchlar", mexnat taksimoti, raqobat, ayirboshlash, kredit, mulkchilik 

kabi  muxim  nazariyalarning  mavjudligi;  6)  Ayirboshlash  nuktai  nazaridan 

yondoshdi.  P.  Prudon  siyosiy  iqtisodni  "akl-zakovotning  abadiy  qonunlari" 

to‘g‘risidagi  fan  deb  bildi,  iqtisodiy  xodisalarga  nemis  faylasufi  Gegelning 

dialektikasi nuktai nazaridan qaraydi.  

Prudon  Sismondi  kabi  mayda  ishlab  chiqarishni  qo‘llaydi,  ammo 

kapitalizmni (yirik ishlab chiqarishni) isloxotlar yo‘li bilan to‘g‘rilash mumkin, 

degan xulosaga keladi. 

---

     

30 

P. Prudon o‘zining mayda ishlab chiqaruvchilar konsepsiyasini maydonga 

tashlar  ekan,  juda  ko‘p  masalalar  xususida  fikrlarni  bayon  etadi.  Mexnat 

taksimoti,  tovarning  xususiyati,  ish  xaqi,  mulkchilik,  kapital,  foyda,  foiz, 

qiymat va boshqa muammolarni o‘z iqtisodiy romantizm pozitsiyalarida turib 

aktiv tadqiq qiladi. 

"Belgilangan  qiymat"  nazariyasini  P.Prudon  o‘zining  butun  iqtisodiy 

negizi deb xisoblaydi. Bunda klassik maktabdan o‘zib  ketish pinxona istagini 

emas, shu bilan birga, iqtisodiy o‘zgarishlarning yo‘llarini belgilab berish istagi 

namoyon bo‘ldi. Binobarin, tovar ishlab chiqarishning hamma qiyinchiliklarini 

bartaraf  qilish  uchun  xar  bir  tovarga  "belgilangan"  qiymat  kuyib  kuyish  yoki 

uni  bozarda  sotilishga  kafolat  berish,  tovar  bilan  pul  o‘rtasidagi  ziddiyatni 

tugatish  zarur.  P.  Prudon  tilla  bilan  kumushni  "belgilangan"  qiymatga  ega 

bo‘lgan dastlabki tovarlar deb ataydi. 

U pulga qarshi edi, ammo davlat banki tuzish, «ishchi puli» (talon) ni joriy 

qilishni taklaf etadi, axoli o‘z maxsulotini bankka topshirib, ishchi puli oladi va 

unga  kerakli  boshqa  maxsulotlarni  oladi,  maksad  iste’mol  mollari  ishlab 

chiqarishni qo‘llashdir. 

Aslida esa Prudon o‘z g‘oyasiga qarshi chiqmoqda.