«sanoat marketingi» kafedrasi

5.O‘zbekistonning  mustaqil  rivojlanish  yo‘liga  o‘tishi.  Bozor 

munosabatlariga  o‘tish  davrining  tarixiy  zaruriyati.  Boshqariladigan 

ijtimoiy bozor iqtisodiyoti yo‘lini tanlab olinishi va uning xususiyatlari. 

  1991  yilning  31  avgo‘stida  O‘zbekiston  respublikasining  mustaqilligi 

e’lon qilindi. Shu kundan boshlab respubliqaning siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va 

boshqa sohalarida yangi o‘zgarishlar davri boshlandi. 

  O‘zbekistonning  tarixiy,  milliy,  an’anaviy,  demografik  va  boshqa 

xususiyatlarini  xisobga  olib,  respublikamizda  ijtimoiy  jixatdan  yo‘naltirilgan 

bozor  iqtisodiyotiga  o‘tish  mustaqil  jumxuriyatimiz  ichki  siyosatining  negizi 

deb  qabul  qilindi.  Bu    yo‘nalish  o‘z  davrida  nemis  iqtisodchilari  Vilgelm 

Rebke  (1899-1966),  Volter  Oyken  (1891-1950),  Lyudvig  Erxard  (1897-1977) 

lar tomonidan ilgari  surilgan edi.  

  Tulik erkin bozor munosabatlariga o‘tish ma’lum tarakkiyot davrini talab 

etadi,  bu  tarixan  anik  faktdir.  Bozor  munosabatlari  nisbatan  to‘la  amalga 

oshgan davlatlar tarixiga nazar tashlansa, bu davr bir necha asrlardan tortib bir 

necha  un  yillarni  tashqil  etadi.  Masalan,  klassik  bozor  munosabatlari  tarkib 

topgan  Buyuk  Britaniyani  oladigan  bo‘lsak,  unga  deyarli  200  yil,Fransiyaga 

150 yil, Germaniya va  AQShga 50-100 yil vaqt talab etildi. 

  Insoniyatning  tarixiy  rivojlanishi  davomida  iqtisodiyotda  bozor 

munosabatlarining kuyidagi shakllari farqlanadi: 

1.Yovvoyi bozor (dastlabki paytda); 

2.Ma’muriy  -    buyruqbozlik  bozori  (bir  vaqtlar  sobik  sssrda  va 

"sotsialistik" deb atalgan mamlakatlarda); 

3.Boshqariladigan  bozor(xozirgi    deyarli  barcha  rivojlangan  yetakchi 

mamlakatlarda). 

Erkin  bozor    iqtisodiyotiga  o‘tish  uchun  kuyidagi  zarur  shart-sharoitlar 

talab etiladi: 

A) tanlash va tadbirkorlik erkinligi; 

---

     

80 

B) baxolarning erkinligi (baxoni talab va taklif asosida bozor belgilaydi); 

V) erkin raqobat (monopologiyaga qarama -qarshi); 

G) mulklarning turli tumanligi va ularning xuquqiy jixatdan qonun oldida 

tengligi (davlat, xususiy, jamoa mulklari...); 

D)  davlatning  iqtisodiyotga  imkoni  boricha  kamroq  aralashuvi  va 

boshqalar. 

        Respublikamizning  bozor  munosabatlariga  o‘tish  konsepsiyasi 

O‘zbekiston respublikasi prezidenti, akademik i.a.Karimovning asarlari, risola 

va  nutklarida  izoxlab  berilgan.    O‘zbekistonning  tarixiy,    milliy,  an’anaviy, 

eqologik  va  boshqa  sohalardagi  tajribalariga  asoslanib,  Respublikada  ijtimoiy  

yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o‘tish yo‘li makbo‘l deb topildi.  Bu o‘tish  

yo‘li  tadrijiy  (evolyusion),  ketma-ket, boskichma-boskich amalga oshiriladi. 

        O‘zbekistonning  bozor  munosabatlariga  tez    va    buxronsiz    o‘tishi 

uchun  qulay  sharoitlar  anchagina.  Bu  avvalo  siyosiy  mustaqillikning 

mavjudligidir;  xalqimizning  boy  tajribasi  va    mexnatkashligi,    intelektual 

boyligi  tufayli    xatto  ma’muriy-buyruqbozlik  davrida  ham  bozorlar  mavjud 

bo‘lgan va asosiy talab-extiyojni kondira olgan. Agar  ishlab chiqarishga ilgor 

texnologiya,    Fan  -  texnika  yutuklari  joriy  etilsa,    boy  moddiy  texnika 

resurslarimiz ishga solinsa,  xalqimiz va davlatimiz tezda  rivojlanib, nisbatan 

kiska  davr  ichida  ilgor  mamlakatlar  qatoriga  kushiladi.  Bozor  iqtisodiyotiga 

o‘tishning  "O‘zbek  modeli"  konsepsiyasi  O‘zbekiston  respublikasi  prezidenti 

akademik I.A.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan. 

Uning besh tamoyili mavjud: 

1.Iqtisodiyotning  siyosatdan    ustuvorligi  va  bunda  iqtisodiyotning 

mafkuradan xoli bo‘lishi. 

2.Davlat bosh isloxotchi. 

3.Qonunning hamma narsadan ustun turishi. 

4.Kuchli ijtimoiy siyosat, ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor. 

5.Bozorga boskichma-boskich, tadrijiy (evolyusion) yo‘l bilan borish.