«sanoat marketingi» kafedrasi

2.  Yangi  iqtisodiy  siyosat,  uning  mazmuni  va  ahamiyati.  Buxoro  va 

Xorazm respublikalarining (1920-1924) iqtisodiy rivojlanish tajribasi. 

Xarbiy  kommunizm»  siyosati  barbod  bo‘lgach,  yangi  iqtisodiy  siyosatga 

(1921 yil) o‘tildi,bu  aslida kapitalistik munosabatlarga keng imkoniyat berish 

konsepsiyasidan iborat bo‘lib, iqtisodiyotga yangicha qarash, jiddiy va uzoqka 

mo‘ljallangan  konsepsiya  edi.  Uning  asl  mohiyati  shuki,  iqtisodiyotda  erkin 

tadbirkorlik  va  tanlash  imkoni  berildi,  milliylashtirilgan  korxonalar  (ayniqsa 

yengil  va  oziq  -ovqat,  xizmat  tarmoqlari)  denatsionalizatsiya  (davlat 

tasarrufidan  chiqarish  –privatizatsiya)  qilindi,  ya’ni  xususiy  qullarga  berildi, 

xususiy  savdoga  yo‘l  ochildi,  eng  muximi  mexnatkashlar  motivatsiyasini 

(ragbatlantirilishini) buguvchi oziq-ovqat razvertkasi urniga yagona oziq-ovqat 

soligi joriy etildi.  

  Davlat  eng  muxim  tarmoqlarnigina  o‘z  qulida  saklab  qoldi,  xo‘jalikning 

asosiy qismi ishlab chiqaruvchilar quliga utdi. Qishloqda tadbirkor dexqonlar-

quloqlar  faoliyati  kuchaydi,  ularda  tovarlik  ancha  katta  edi.  Ekin  maydonlari 

kengaydi,  ayniqsa  paxta  ekish  kuchaydi.  Sanoat  ishlab  chiqarishi  yo‘lga 

kuyildi, mayda ishlab chiqarish, kustar xunarmandchilik ham avj oldi. 

  Xorazm va Buxoro xalq respublikalari (1920-24 yillar)ning tashqil topishi 

va  iqtisodiy  rivojlanishida  bir  qancha  o‘ziga  xos  xususiyatlar  mavjud.  Bu 

xududlarning avvalo iqtisodiy rivojlanish darajasi nisbatan pastrok edi. Bo‘lib 

utgan  inqilob  tufayli  xalq  respublikalari  urnatildi,  utkazilgan  isloxotlar  asosan 

---

     

77 

xalq demoqratik o‘zgarishlarni amalga oshirdi. Olib borilgan siyosiy, ijtimoiy 

va  iqtisodiy  siyosat  oxir  oqibatda  sovet  boshqaruv  tizimining  joriy  qilinishiga 

olib kelgan bo‘lsa ham, bu o‘zgarishlar asta-sekinlik bilan, ob’ektiv sharoitlarni 

xisobga olgan xolda, shoshilmay olib borildi. Inqilobiy usullar urniga isloxotlar 

utqazish usuli ustun edi. 

  Rossiyada  Sho‘rolar  xoqimiyati  urnatilishi  bilan  yangi  sotsialistik 

jamiyatni  ko‘rish  rejalari  belgilandi,  uning  iqtisodiy  poydevorini  yaratish 

ishlari boshlanib ketdi. 

  Buning uchun o‘z davrida uchta asosiy vazifani bajarish zarur deb topildi: 

1.Sanoatni  industrializatsiyalash.2.Qishloq  xo‘jaligini  qollektivizatsiyalash.3. 

Madaniy inqilob. Buning uchun mavjud iqtisodiy ukladlarni tugatish va yangi 

sotsialistik xo‘jalik ukladini yaratish kerak edi. Erkin bozor iqtisodiyoti urniga 

buyruqbozlik iqtisodiyotining yaratilishi zarur bo‘ldi, bunda umumxalq mulki 

yetakchi  o‘rinni  egallaydi,  barcha  ishlar  markazdan  boshqariladigan  kat’iy 

rejalar  asosida  olib  boriladi.  Bozorga  zid  ravishda  xususiy  mulk  (savdo), 

raqobat  tugatildi,  kat’iy  baxo  va  imperativ  rejalar  joriy  etildi,  yakka 

partiyaviylik urnatildi.