Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish

partiyasini ishlab chiqarish sikli davomiyligining umumiy holda quyidagi formula 
bilan aniqlanishi mumkin : 
T
ish/ch
=((T
t/y
+T
tex
)K
par
+T
tab
+T
yor
+T
tash
)K
kal
T
ish/ch
-tayyorlovchi-yakunlovchi vaqt, soat. 
T
tex
-texnologik sikl davomiyligi(ketma-ket harakat turida) soat. 
K
par
-parallelik koffitsentni ya‘ni parallel yoki parallel ketma-ket harakat turidagi 
texnologik siklning ketma-ket harakat turidagi siklga nisbati. 
T
tab
-tabiiy jarayonlar vaqti, soat. 
T
yor
-yordamchi jarayonlar vaqti, soat. 
T
tash
-tashkiliy texnik tanaffuslar vaqti, soat. 
K
kal
-kalendarlik koeffitsenti. 
Kalendarlik koffitsenti ishlab chiqarish siklini kalendar kunlarda ifodalsh 
zarur bo‘lganda qo‘llaniladi. Ushbu ko‘rsatkich yildagi kalendar kunlar sonini 

---

hisobot yoki reja davridagi yo‘naltirilgan tartib bo‘yicha haqiqiy ish kunlariga 
nisbati orqali aniqlanadi. 
Ishlab chiqarish jarayonida turli ishlar va tanaffuslarga vaqtning o‘zaro 
nisbati ishlab chiqarish sikli tuzilmasi deyiladi va ishlab chiqariladigan mahsulot 
harakteri, texnologik jarayon xususiyatlari, ishlab chiqarish turi bilan belgilanadi. 
Shu sababdan turli tarmoq korxonalarida ishlab chiqarish sikli tuzilmasi turlicha 
bo‘ladi. Masalan, uzluksiz ishlab chiqarish jararyoniga ega korxonalarda 
(metallurgiya) siklining ishchi qismi yuqori salmog‘ga ega. Partiyali usulni 
qo‘llaydigan korxonalarda (mashinasozlik) turli sabablarga ko‘ra yuzaga keladigan 
tanaffuslar 60-80%ni egallaydi. 
Ishlab chiqarish siklining tuzilmaviy tashkil etuvchilari davomiyligiga
shuningdek konstruktiv-texnologik va tashkiliy-iqtisodiy omillarga bog‘liq bo‘ladi.
Konstruksiyaning murakkabligi, gabarit, buyum og‘irligi ishlab chiqarish 
jarayonlari soni, ularning o‘zaro bog‘ligini, ishlarning umumiy mehnat sig‘imining 
va demak ishlab chiqarish siklining davomiyligini ham belgilaydi. 
Ishlab chiqarish sikli davomiyligi texnologik jarayonni turli xildagi asbob va 
moslamalar bilan jihozlanganlik darajasiga bog‘liq bo‘lib, ushbu omil ishlov berish 
yoki mahsulotni yig‘ishga ta‘sir ko‘rsatadi. 
Tashkiliy-iqtisodiy omillar mehnat buyumlarining ishlab chiqarish 
jarayonidagi harakati ish o‘rinlarini tashkil etish darajasi bilan bog‘liq. Tashkiliy-
iqtisodiy sharoitlar yordamchi operatsiyalarning davomiyligiga shuningdek 
mehnat buyumlari harakati davomiyligiga hal qiluvchi ta‘sir ko‘rsatadi. 
Ishlab chiqarish siklini davomiyligini qisqartirishning iqtisodiy ahamiyati 
shundaki, uning davomiyligi tugallanmagan ishlab chiqarish miqdorini belgilab 
beradi. Mashinasozlik korxonalarida ishlab chiqarish sikli davomiyligining 
uzunligi oqibatida tugallanmagan ishlab chiqarish hajmi korxona tovar moddiy 
zaxiralari tarkibidagi aylanma mablag‘larning 30-50%ini tashkil etadi. Ishlab 
chiqarish siklini qisqartirish aylanma mablag‘larga talabni kamaytiradi. Ishlab 
chiqarish sikli davomiyligi qanchalik uzun bo‘lsa shuncha ko‘p aylanma mablag‘ 
talab etiladi, ularning aylanish davri shunchalik katta bo‘ladi ya‘ni aylanma 

---

mablag‘larning bekor turish vaqti uzoq bo‘ladi. Ishlab chiqarish siklini qisqartirish 
ombor maydoniga bo‘lgan talabini kamaytiriladi. Asosiy fondlardan foydalanishni 
yaxshilaydi, mahsulot tannarxining pasayishini ta‘minlaydi. 
Ishlab chiqarish sikli davomiyligini aniqlashda odatda uning 3 ta tashkil 
etuvchisi ajratiladi -texnologik sikl davomiyligi, turli xil sabablarga ko‘ra yuzaga 
keladigan tanaffuslar vaqti va tabiiy jarayonlar vaqti (agar texnologik jarayonda 
ko‘zda tutilgan bo‘lsa). Ishlab chiqarish siklining qolgan elementlari uncha katta 
vaqtni egallamaydi yoki tanaffuslar vaqtida bajarilishi mumkin. Masalan, transport 
operatsiyalarini bajarish, mahsulotni qadoqlash vaqti. 
Ishlab chiqarish davomiyligi ishlab chiqarish sikli deb yuritilib, xom ashyo 
materiallarni ishlab chiqarish jarayoniga kiritishdan tayyor mahsulot bo‘lib 
chiqishigacha sarflangan kalendar vaqtni o‘z ichiga oladi. 
Ishlab chiqarish sikli tarkibiga kiruvchi elemetlar ichida mehnat sig‘imi 
bo‘yicha katta salmoqni texnologik jarayonlar vaqti tashkil etadi. 
Texnologik jarayonlar davomiyligini hisoblash alohida detal uchun detallar