Sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish

Elektron hujjatlar aylanishi

qog’ozli hujjatlar aylanishi o’rtasidagi farqlarning

tahlil (% hisobida)

№	Operatsiyalarning turi	Elektron hujjatgaylan.	Qog’ozli hujjatgaylan.	farqi +, -
	Ma’lumotlarni kiritish	5	12	-7
	Mazmun ustida ishlash	65	8	+ 77
	Tekshirish	8	13	- 5
	Ko’paytirish	2	5	-3
	Saralash	5	12	-7
	Olish imkoni (dostup)	5	12	-7
	Yo’naltirish	5	18	-13
	Saqlash	5	20	-15
		100 %	100 %

Elektron hujjatlar aylanishining samarali ekanligi hamma joyda e’tirof etilsada, butunlay qog’ozsiz texnologiyaga o’tish bir qator yuridik va tashkiliy (moliyaviy qo’yilmalar) masalalarni hal qilishni talab qiladi. Hozirgi kunda O’zbekistonda turli texnologiyadagi hujjatlar aylanishi olib borilmoqda. Bundan tashqar soliq Kodeksi, buxgalteriya to’g’risidagi qonun va boshqa me’yoriy hujjatlarning talablarini bajarish ham ushbu jarayonning rivojlanib ketishiga to’sqinlik qilmoqda. Hujjatlarga kuiyladiga asosiy talablardan biri – ma’lumotlarning xaqiqiyligini tasdiqlashdir.

Ushbu muammolarni hal qilish uchun zamonaviy shifrlash vositalarini takomillashtirish kerak, bu elektron imzolarni xuddi qog’ozdagi imzodek ishonchli bo’lishini ta’minlaydi.

O’zbekistonda qabul qilingan «Raqamli elektron imzolar to’g’risida» gi Qonun tashkilotlarga faqat elektron hujjatlar bilan o’zaro hujjatlar ayriboshlash sistemasini tuzish imkonini beradi, bunda elektron hujjat asl nusxa sifatida qabul qilinadi. Lekin, bugungi kunda faqat ichki hujjatlar aylanishida ishlatilmoqda, chunki ichki hujjatlar aylanishi korxona rahbari tomonidan tartibga solinadi.

3. 
   Yuridik kuchga ega bo’lmagan hujjatlarni ayirboshlash.
   

Imzo qilinmaydigan holatlarda, hujjatlar aylanishi butunlay qog’ozsiz bo’lishi mumkin. Bunga misol qilib gazeta va jurnallarning nashr etilishini keltirish mumkin, gazeta saxifalari kompyuterda elektron ko’rinishda tayyorlanadi va nashriyotga internet orqali yuboriladi. Nashriyotda ishlayotgan rassom va verstalchi matn va rasmlarni verstakka o’tkazish uchun QuarkPress, MS Publisher yoki PageMaker dasturlaridan foydalaniladi.

Bir vaqtning o’zida ushbu maqola internetda chiqarish uchun Web- sayt redaktoriga ham yuboriladi. Bunda redaktor MS Front Page yoki Macro-media Dreamweaver dasturlaridan foydalanishlari mumkin. Maqolalar yuborilgan Web- server ko’p hollarda nashriyotdan tashqarda, ayrim xosting provayderda joylashgan bo’ladi. Webdagi maqolalar gazetalar sotilibi bo’laganidan keyingina chiqariladi.

REIlar mexanizmini joriy etishni imkoniyatlari chegaralanganligi oqibatida elektron hujjatlar qog’ozli aslining egizagi bo’lib hisoblanadi. Ko’p hollarda ularning ish yuritishning ayrim an’anaviy bosqichlarini: hujjatlarni yaratish, ko’paytirish va tarqatishni tezlashtirishda foydalaniladi.

Yuridik hujjatlar bilan bog’liq operatsiyalarda, shu kunlarda ko’p tarqalgan usul – bu avval elektron versiyasi yuboriladi, so’ngra uni tasdigi uchun qog’ozdagi imzolangan versiyasi yuboriladi. Bunda elektron hujjatlar ma’lum ishlarni jumladan, tovar yetkazib berish uchun tuzilgan shartnoma shartlarini tezroq yetkazishda ishlatiladi.

Qog’ozsiz hujjatlar aylanishini joriy etish hamkorlar va mijozlar bilan tezkor axborot almashish imkonini beradi, lekin axborot almashishning tezkorligi, axborotlarni ruxsatsiz tashqariga chiqib ketishiga qarshi ko’rashuvchi – maxsus elektron xavfsizlik xizmatini tuzishni taqazzo etadi.

Elektron hujjatlarni uzatishda vositachilar (informatsion provayderlar – Internetga ma’lumotlarni uzatish xizmati provayderlari) ham ishtirok etishlari mumkin.

Elektron hujjatlar tizimida provayderlarning ishtirok etishi, ularning xuquqlari va majburiyatlari, vazifalarini bajarmaganliklari uchun javobgarligi masalari hal qilinishi kerak. Bu esa bir qancha yuridik me’yorlarni halqaro andozalarga mos ravishda ishlab chiqish va qonun qabul qilishni taqazzo etadi.

4.