Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

Nazorat savollari.
1.
Korxona mexnat resurslariga kimlar kiradi? 
2.
Xodimlarni tanlash va ko‘tarilishidagi omillarga ta’rif bering. 
3.Mexnat resurslarining sifat va miqdoriy tavsiflarini tushuntirib bering. 
4.Unumli ish vaqti fondi nima? 
5.Kadrlar boshqaruvining asosiy maqsadlarini tushuntirib bering. 
Tayanch so‘zlar:
Ish haqi –yollanma xodimga ma’lum topshiriqni , ishlar hajmini bajarganligi 
yoki muayyan vaqt mobaynida o‘z hizmat burchini o‘tganligi uchun to‘lanadigan 
mexnat haqining puldagi ifodasi. 
Ishchi kuchi-insonning mexnatga bo‘lgan jismoniy, aqliy qobiliyatlari va 
malakalari yig‘indisi. 
Ishchi kuchining harakatchanligi (siljuvchanligi)-xodimlarning o‘z bilimlari 
,ko‘nikmalari va qobiliyatlarini sotishning yanada foydaliroq shart-sharoitlarini izlash 
maqsadida o‘zlari yashab turgan joy,tuman va hatto mamlakatni o‘zgartirishi. 
Reja.
6
.
Ma’ruza.
Mexnat unumdorligi.
1.Mexnat unumdorligining mohiyati va axamiyati. 
2.Mexnat unumdorligi ko‘rsatkichlari va hisob usullari. 
3.Mexnat unumdorligini oshirish omillari. 
1.
Inson har doim farovon yashashga intilib kelgan .Buning uchun esa 
mahsulotlarni va hizmatlarni ko‘plab va sifatli ishlab chiqarish zarur.Resurslar 

---

kamyob bo‘lganidan ularni tejab-tergab ishlatish lozim.Bu esa o‘z navbatida mehnat 
unumdorligini (Mu) ni oshirishni talab qiladi. 
Mu-xodimlar 
mexnat 
faoliyati 
samaradorligining 
ko‘rsatkichi 
bo‘lib 
,insonning vaqt birligida ma’lum miqdorda mahsulot va hizmatlarni yarata olishidir. 
Sanoatda mexnat unmdorligini oshirish bozor munosabatlari sharoitida ishlab 
chiqarish samaradorligining eng muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi,chunki ishlab 
chiqarish jarayonida material va pul xarajatlarini tejash ,shuningdek korxona va firma 
faoliyatini birmuncha yuksak pirovard natijalariga erishishiga sabab bo‘ladigan 
omillaridan biridir. 
Mu-ning o‘sishi deyilganda mao‘sulot birligi uchun birligi uchun sarf 
bo‘ladigan ish vaqtini kamaytirish tushuniladi. 
Mu o‘sishining iqtisodiy axsmiyati shundan iboratki ,ishlab chiqarish hajmini 
oshishida mahsulotlarga sarflanadigan xarajatlarning kamayishida va halq 
farovonligini yahshilashda asosiy manba bo‘lib hisoblanadi. 
Ishlab chiqarilgan mahsulotning hajmi va milliy daromadning o‘sishi ikkita 
omil ta’sirida amlga oshiriladi: 
birinchisi-ishlab chiqarishning moddiy doirasida ishlovchilar sonining oshishi 
bo‘lsa, 
ikkinchisi-mexnat unumdorligining o‘sishidir. 
2.Mu jonli mexnat hissasini ko‘rsatadi va quyidagi formula yordamida 
hisoblanadi: 
Mu=M/Sj 
Bu erda:M-mahsulot hajmi; 
Sj-jonli mexnat sarfi. 
Mu individual va ijtimoiy mexnat unumdorligiga bo‘linadi. 
Individual Mu-ayrim ishlab chiqavruvchi tomonidan vaqt birligida qancha 
sifatli mahsulot yaratilganini ko‘rsatadi ,ya’ni: 
MuhM/Nr 
Bu erda Nr-korxona sanoat ishlab chiqarish personalining ro‘yhat soni . 
Ijtimoiy Mu-halq ho‘jaligi miqyosidagi mexnat unumdorligini ko‘rsatib ,yalpi 
milliy mahsulot (daromad) yaratilishida sarflangan jonli va moddiylashtirilgan 
mexnat sarfini aks ettiradi,ya’ni: 
Mu=YAMM(YAD)/Sj+Sm 
Bu erda: 
YAMM(YAD)-yalpi milliy mahsulot,so‘m, 
Sm-sarflangan moddiylashtirilganmexnat. 
Korxona miqyosida Mu ko‘rsatkichi asosan ishlab chiqaruvchi vaqt birligida 
(soat,kun,yil) ishlab chiqargan yoki mahsulot birligini (m,d) ishlab chiqarish uchun 
qancha vaqt sarflangani bilan o‘lchanadi,ya’ni: 
Mu=M/Nr,yoki Mu=T/M 
Bu erda : T-to‘la mahsulot hajmiga sarflangan vaqt (norma-soat). 
Bir tur mahsulot ishlab chiqarilganda ,uning hajmi natural o‘lchamda 
hisoblanadi. Korxonada bir necha (ko‘p assortimentli )mahsulot ishlab chiqarilsa 
,mahsulot hajmi pul shaklida hisoblanadi. 

---

Unumdorlik soatbay hisoblanganda yaratilgan mahsulot (M) ishlangan 
soatlarga (T) bo‘linadi: 
Mu=M/T,so‘m/soat 
3.
Mu-ga ta’sir etuvchi omillarni uchga bo‘lish mumkin: 
1.
Ishlab 
chiqarishning 
texnika-texnologiya 
darajasi.Texnika 
qanchalik 
mukammal bo‘lsa ,Mu ham shunchalik yuqori bo‘ladi. 
2.
SHaxsiy-insoniy omilning sifati.Agar ishlovchilarning bilim darajasi ,ish 
malakasi va tajribasi yuqori bo‘lsa ,unumdorlik ortadi yoki aksincha. 
3.Ishlab chiqarishning tabiiy sharoiti.Bu sharoit qanchalik qulay bo‘lsa 
,unumdorlik 
shunchalik 
yuqori 
bo‘ladi.Tabiiy sharoitni inson o‘zgartira 
olmaydi,ammo tehnikani mukammallashtirish orqali noqulay tabiiy sharoitda ham 
unumdorlikni oshirish mumkin.