Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

Mahsulot tannarxini kalkulyasiya qilish usullari
xarajatlar hisobi va mahsulot tannarxini kalkulyasiya qilish usuli deganda mahsulotning haqiqiy tannarxini belgilashni va mahsulot tannarxini shakllantirish jarayo-ni ustidan nazorat qilish uchun zarur axborotni ta’minlay-digan, ishlab chiqarish xarajatlarini xo’jjatlashtirish va xd^sobda aks ettirish usullari majmui tushuniladi.
Mahsulot turi, uning murakkabligi, ishlab chiqarishni tashkil etish turi va xususiyatiga bog‘liq xrdda sanoat kor-xonasida mahsulot tannarxini kalkulyasiya qilishning quyidagi asosiy usullari qo‘llaniladi: oddiy (bir bo‘lim-li), bo‘limli, buyurtmali va normativ usullar.
Oddiy usul. Sanoatning qazib chiqaruvchi tarmoqlari, elektrostansiyalar, kimyo sanoati va qurilish materiallarining ba’zi ishlab chiqarishlari va ushbu korxonalar ish-lab chiqarishning ommaviy tusdaligi, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning
bir yoki bir necha turlari, texnologiya jara-yonining qisqa davrdaligi va ko‘pchilik hollarda to’g’allan-magan ishlab chiqarishning yo‘qligi bilan tavsiflanadi.
Ushbu usul bo‘yicha xarajatlarni hisobga olish ob’ekti bo‘lib ishlab chiqarish jarayoni hisoblanadi, u bir qator hollarda bosqichlarga bo‘linadi. SHu munosabat bilan mod-dalar nomenklaturasiga ham o‘zgartishlar kiritiladi, unda ishlab chiqarish xarajatlari hisobga olinadi: barcha xara-jatlar odatda bevosita bo‘lgani sababli ularni iqgisodiy elementlar bo‘yicha aks ettirish imkoniyati mavjud.
Oddiy usulda tannarxni kalkulyasiya qilish:

Mahsulot turlari	Bir oyda chiqaril gan mah- sulotlar soni	Mahsulo birligi- ning re- jadagi tannarxi, so‘m	Haqiqatda ishlab chiqarishga rejadagi xarajatlar, so‘m	Taqsimlas h koeffitsi- enti	Haqiqiy xarajatlar, so‘m	Mahsulo birligi uchun xarajat- lar, so‘m
A maxsuloti	100	1 500	150 000	1,244	186 600	1866,0
B mahsuloti	300	450	135 000	1,244	167 940	559,8
V maxsuloti	800	2260	1 808 000	1,244	2 249 160	2811,5
			2 093 000	1,244	2 603 700

Keltirilgan hisob-kitobda avvalo koeffitsient aniqlanadi, u haqiqiy xarajatlar umumiy summasining reja-dagi xarajatlar umumiy summasiga nisbati sifatida xisoblanadi:
2603700 : 2093000 = 1,244
So‘ngra, ishlab chiqarishga haqiqiy xarajatlarning umumiy summasi (2603700 so‘m) ularning rejadagi xarajatlar summasidagi hissasiga muvofiq ravishda A, B, V mahsulotlari o‘rtasida taqsimlanib, mahsulot ishlab chiqarishning tannarxi belgilanadi.
A mahsuloti bo‘yicha hisob-kitob quyidagicha ko‘rinish oladi: 150000 x 1,244 = 186600 so‘m.
B mahsuloti bo‘yicha:
V mahsuloti bo‘yicha:
135000 x 1,244 = 167940 so‘m.
S 1808000 x 1,244 = 2249160 so‘m.