Sanoat instituti

9-MAVZU Iqtidor va mehnat.  Matnga so’z va termin tanlash.

Mehnat

Mehnat jamiyat yoki alohida individ talab va ehtiyojlarini qondirish uchun

bajariladigan faoliyat turidir. Mehnat iqtisodiyotda ishlab chiqarish omillaridan biri

sifatida ko’riladi.

Mehnat — insonning maqsadga muvofiq ijtimoiy foydali faoliyati; eng avvalo

tabiat predmetlarini o’zgartirib, ehtiyojga moslashtirishni bildiradi. M. kishilik

jamiyati hayotining asosiy sharti, chunki u tufayli insoniyatning yashashi uchun zarur

bo’lgan moddiy va ma’naviy ne’matlar yaratiladi.

Insonning faoliyati tufayli mehnat predmetlari mahsulotga aylanadi. M. odamni

hayvondan farqlantiradigan eng muhim belgidir. M. tufayli inson tabiatdagi

narsalarni o’zgartiribgina qolmaydi, balki o’zi ham kamol topadi, uning akliy va

jismoniy qobiliyatlari o’sadi. M. jarayonida inson tabiat kuchlarini o’z maqsadiga

bo’ysundiradi.

Jamiyat taraqqiy etishi bilan M. taqsimoti yuzaga keladi va borgan sari

chuqurlashib boradi, M.ning yangi turlari yuzaga keladi, ular mustaqil vazifaga ega

bo’ladi. M.dagi ixtisosla-shuv tufayli tabiat sirlari chuqur o’rganiladi, tabiiy narsalar

to’laroq ishlatiladi, hatto, ularniig xossalari o’zgartiriladi. M. taqsimotining darajasi

jamiyatdagi ishlab chiqaruvchi kuchlarning qay darajgia ekanligini ifodalaydi. M.

turlari yuzaga kelishi bilan M. faoliyati natijalarini ayirboshlash, har xil mehnashi bir-

biriga moslashtirish ehtisji tug’iladi. Bu esa mehnatga ijtimoiy tus beradi, chunki

mahsulotlar va chizmatlar ko’pchilik mehnatining shpijasiga aylanadi. Shunday

sharoitla Mni boshqarish tizimi yuzaga kelali na u maxsus vazifaga ega bo’ladi. M.

natijasi (mahsulot) tovarta aylapgapda, ya’ni pul vositasi bilan ayir-boshlanganda

M.ning kiymat yaratishdagi roli jihatidan konkret va abstrakt M.ga bo’linishi yuz

beradi. M. o’zining mazmuni va harakteri jihatidan aqliy, jismoniy, malakali

(murakkab) va malakasiz (oddiy) M.ga bo’linadi.

Aqliy M. — insonning tafakkur faoliyati. Bunga muhandis, vrach, agronom,

o’qituvchi, olim va boshqa mehnati misol bo’ladi. Jismoniy M. — insonning

jismoniy faoliyati. Bunga ishchi, dehqon, kosib M.i misol bo’ladi. Malakali M.

maxsus tayyorgarlikni talab etadi. Malakasiz M. maxsus tayyorgarlikni va qobiliyatni

talab etmaydi, mas, yuk tashuvchi, farrosh, qorovul Mehnat Fantexnika taraqqiyoti

ta’sirida M. vositalari mukammallashadi, xodimlarning mahorati, malakasi usadi,

ishlab chiqarishni kompleks mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, axborotlar

texnologiyasini keng joriy etish va uni tashkil etishni tubdan takomillashtirish

natijasida M. mazmunining muntazam o’zgarishi yuz beradi. Mehnatda har bir

xodimning uzluksiz ta’lim va madaniytexnikaviy saviyasi hamda malakasi ortib

borib, ham ijtimoiy, ham yakka tartibdagi mexmat samaradorligining uzluksiz o’sib

borishi asosida aholining turmush darajasi oshadi.

---

60