Sana: yil Ona tili fani Sinf: 10

107-mashq. Ko‘chirma gaplarning muallif gapi bilan munosabati haqida fikrlashing.

1. Mirzaabdulla ashulani to‘xtatib uni turg‘izdi. Sudrab tashqariga opchiqib ketdi: – Shu yerda turib aytasan. Hamma eshitadigan qilib qattiq-qattiq ayt! (Said Ahmad) 2. U bir lahza jim qoldi-da, o‘ziga gapirganday sekin qo‘shib qo‘ydi: – Payshanba kuni Komil tayibning uyiga boruvdim. Har kuni nahorga bir kosadan qo‘y suti ichsa, dard ko‘rmaganday bo‘lib ketadi, – dedi. (O‘. Hoshimov) 3. O‘rtadagi yaltiroq stolga popukli qalin dasturxon yozarkan, bilinar-bilinmas kulimsirab: – Xizmatlar yaxshi o‘tyaptimi, Hikmat aka? – deb so‘radi. (O. Yoqubov)

108-mashq. Berilgan o‘zlashtirma gaplarni ko‘chirma gapli qo‘shma gaplarga aylantirish mumkinmi? Hosil bo‘lgan ko‘chirma gapni o‘zlashtirma gap bilan qiyoslang. Mazmundagi farqli holatlarni tushuntiring.

1. Qurvonbibi bir nafas tinmasdan, Zebini maqtab gapirar, uning dutor chalishi, ashula aytishi, chok tikishi, to‘ppi bosishlarini hikoya qilar, yurish-turishlari, qaddi-qomati, bo‘ylari, ko‘zlari va qoshlarining chiroyliligini aytar edi. (Cho‘lpon)

109-mashq. Berilgan ko‘chirma gapli qo‘shma gaplardagi muallif va ko‘chirma gaplarni turli o‘rinlarda qo‘llab ko‘ring, yuzaga kelayotgan o‘zgarishlarni tushuntiring.

Namuna: 1. Rais bobo Jo‘rani ko‘rib: – E, nimaga o‘ylanib o‘tiribsan? Kelib, Sodiqboy bilan tanishmaysanmi? Senga aytar edim-ku? – dedi. (Sh. Xolmirzayev). 2. – E, nimaga o‘ylanib o‘tiribsan? – dedi Rais bobo Jo‘rani ko‘rib. – Kelib, Sodiqboy bilan tanishmaysanmi? Senga aytar edim-ku? – rais bobo Jo‘rani ko‘rib. 3. – E, nimaga o‘ylanib o‘tiribsan? Kelib, Sodiqboy bilan tanishmaysanmi? Senga aytar edim-ku? – dedi.

110-mashq. Berilgan ko‘chirma gaplarni o‘zlashtirma gapga aylantiring va bu gaplarning ma’nodoshligi yuzasidan fikr yuri ting.

1. Lekin Qosimtoy bunga ishonmadi: – Bizning odamlar Ibrohimning qochganini ko‘rgan. So‘ra, rostini aytsin, bo‘lmasa, boshi kesilgay! (P. Qodirov) 2. Tepalik ustidan buning hamma sini ko‘rib turgan Bobur: – Yog‘iy Dehlini bekit moq chi! – dedi (P. Qodirov)

kasal so‘zi sinonimlari tavsifi bilan tanishing, ulardagi ma’no nozikliklarini eslab qoling. Bu so‘zlar ishtirokida gaplar tuzing.