Sana: sana: Sinf: 7-a 7-b fan: Informatika va at 16-dars Mavzu: o’nli sanoq sistemasidagi sonlarni boshqa sanoq sistemasiga o’tkazish

Mavzuni yoritish.
O’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi. Ularga tarqatma test savollari tarqatiladi. Qo’shimcha ma’lumotlar berilib, mustaqil ish doskaga yozib qo’yiladi.
Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: O’quvchilar bilan salomlashish. Davomat aniqlash.
   
2. 
   Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.
   
3. 
   Tayanch bilimlarning faollashtirish.
   

Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.

1. 
   Ikkilik sanoq sistemasida hisoblash natijasini aniqlang:
   

1. 
   110001101-1-11001111—111000111; b) 1110-1101+1011-111;
   

d) 11 • 101 + 110 • 111; e) 1001 . 101-1110+111.

2. 
   Quyidagi hisoblashni bajarishda triada va tetrada kodidan foy- dalaning:
   

a) 143₈+57_r; b) 143_R-57₈; d) 143₈ • 57₈;

4. 
   Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
   

Nazariy qism:

Asosi o‘n boimagan pozitsiyali sanoq sistemasidagi manfiymas butun sonni o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun uni ixcham ko‘rinishidan yoyiq ko‘rinishga o‘tkazish va yig‘indi natijasini hi- soblash kifoya. Masalan:

1. 
   101101₂= 1 .2⁵ + 0-2⁴ + 1 • 2³ + 1 .2² + 0.2' 4- 1 . 2° = 32 + 8 + 4- 4 + 1 = 45io*
   
2. 
   1101,= 1 -2³+ 1 -2² + 0.2^l+ 1 -2°= 8+ 4+ 1 = 13_l0.
   
3. 
   212IOI3 = 2 • 3^S + L • 3⁴ + 2 • 3³ + 1 • 3² + 0 • 3^l -M . 3° = 2 • 243 + I
   

♦ 81+2-27+1*9+1-1= 486 + 81 + 54 + 9 + 1 = 631,₀.

4. 
   12202, = 1 • 3⁴ + 2 • 3³ + 2 • 3² + 0 • 3¹ + 2 • 3° = 1 • 81 + 2 • 27 + 2 •
   

•9 + 2*1 = 81 + 54 +18 + 2= 155₁₀.

5. 
   10323₄ = 1 • 4⁴ + 0 • 4³ + 3 • 4² + 2 • 4' + 3 • 4° = 1 • 256 + 3 • 16 + 2
   

.4 + 3.1= 256 + 48 + 8 + 3 = 315io.

6. 
   7355_g = 7-8'+ 3-8²+ 5-8^l+ 5.8° = 7.512 + 3-64+ 5.8 + 5-1 - 3584 + 192 + 40 + 5 = 3821_I0.
   
7. 
   20Bu = 2 • 12² + 0 - 12' + B- 12° = 2- 144+ 11 • 1 =288+ 11 = 299_l0.
   
8. 
   9DA_U = 9 • 14² + D • 14‘ + A • 14"= 9 - 196+ 13 - 14 + 10 - 1 = = 1764+182 +10= 1956₁₀.
   

A1FD|₆ = A • 16³ + 1 • 16² + F • 16' + D • 16°= 10 -4096+ 1-256 + 15-16+13.1 =40960 + 256 + 240 + 13 = 41469₁₀.
O’nlik sanoq sistemasidagi butun sonni boshqa
sanoq sistemasida tasvirlash
O‘nlik sanoq sistemasidagi manfiymas butun sonni p asosli sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun berilgan sonning p ga qoldiqli bo‘lin- malaridan biri p dan kichik bo‘lguncha p ga ketma-ket qoldiqli bo‘linadi va qoldiqlar o‘ngdan chapga qarab yozib olinadi. Masalan:
Ixtiyoriy p asosli sanoq sistemasidan q asosli sanoq sistemasiga sonlami o‘tkazish uchun, son avval p asosli sanoq sistemasidan o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkaziladi, so‘ng o‘nlik sanoq sistemasidan q asosli sanoq sistemasiga yuqoridagi usullarda o‘tkaziladi. Demak, o‘nlik sanoq sistemasi ixtiyoriy pozitsiyali sanoq sistemalari orasida «ko‘prik» vazifasini o‘taydi. Masalan:

5. 
   

   5150256=41273lf)=			=15A2B|3		114,-214,-21221,
   515025 =5 ■ 6'+1 • 6^4+5 ■ 6’+0 • 6^!+2 • 6^1+5 • 6“=					114m=1 • 14^2+1 • 14*+4 • 14°=
   =5-7776+1	1296+5-216+2-6+5- 1 =				= 1 • 196+1 • 14+4-1 = 196+14+4=
   =38880+1296+1080+17=4127310= 15A2B13					=214, = 21221,
   41273	13					2141 3
   41262	3174	13				2131711 3
   B=11	3172	244		13		1 691 231 3
   	2	234		M8M3		2 211 71 3
   	\ i	A=10		I3l0		\ 0 61®
   						M _ \7

   
   
   
   Amaliy ish:
   

Mavzu yuzasida savol va topshiriqlar:

1. 
   O‘nlik sanoq sistemasidagi butun son boshqa sanoq sistemasi- ga qanday o‘tkaziladi?
   
2. 
   Biror sanoq sistemasidagi butun sonni o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko'rsating.
   
3. 
   Beshlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni yettilik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko^krsating.
   
4. 
   Diada, triada va tetrada usullari jadvalini yozing.
   
5. 
   To‘rtlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni sakkizlik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.
   
6. 
   Sakkizlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni o‘n oltilik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.
   
7. 
   To‘rtlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni o‘n oltilik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.
   
1. 
   Darsga yakun yasash:
   

O’quvchilarni olgan bilimlari hamda qilgan ishlarini nazorat qilib baholash, ularni yo’l qo’ygan kamchiliklarini to’g’irlash.

7. 
   Uyga vazifa: Mavzuni o’qib o’rganib savollar tuzib keling.
   

O’IBDO’: S.N.Adizova