Sana 5- “B” sinf Tasdiqlayman O’ibdo’ P. Qo’zimurodov Mavzu: Kirish. Dars maqsadi

Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism
   
2. 
   O`tilgan mavzuni takrorlash: O`quvchilarning o`simliklar tuzilishi, ahamiyati haqidagi bilimlarini faollashtirish.
   
3. 
   O`quvchilar faolliyatini yangi mavzuni o`rganishga tayyorlash.
   
4. 
   Yangi mavzuno o`rganish.
   

Dars uchun berilgan metod va ko`rgazmali qurollar hamda vositalar yordamida yangi mavzu yoritiladi. Tabiatdagi tirik mavjudotlarga xos eng muhim umumiy belgilardan bin ularning hujayralardan tuzilganligidir. Hujayra tirik organizmning eng mayda tarkibiy qismi. U tiriklikka xos barcha xususiyatlarni o'zida mujas-samlantirgan. Hujayra nafas oladi, oziqlanadi, ortiqcha narsalarni ajratib tashqariga chiqaradi, tashqi muhitning o'zgarishini sezadi, o'sadi, bo'linadi va yangi hujayra hosil qiladi.

O'simliklarning hayoti bilan bog'liq ichki jarayonlarni aniq tasavvur etish uchun ularning ichki tuzilishini bilish zarur. Ularning barcha organlari hujayralardan tashkil topgan. Ular shakl jihatidan farq qilsa- da, ichki tuzilishiga ko'ra bir-biriga juda o'xshash bo'ladi. Hujayralarda yuz beradigan hayotiy jarayonlar yagona qonunga muvofiq amalga oshadi.

Hujayra haqidagi fanga sitologiya (yunon. «sitos» — hujayra + «logos» — ta'limot) deyiladi.

Hujayralar o'simlikning qaysi organida joylashishiga qarab shakli, rangi, yirik-maydaligi, ichki tuzilishi va funksiyasiga ko'ra bir-biridan farq qiladi. О'simliklar bir yoki ko'p hujayrali bo'lishi mumkin. Bitta hujayra ba'zi bir tuban o'simliklarda, ko'p hujayralar esa yuksak o'simliklarda bo'ladi.

Hujayra ingliz fizigi Robert Guk tomonidan 1665- yilda kashf etilgan. Hujayralarni oddiy ко'z bilan ko'rib bo'lmaydi. Shuning uchun ular kattalashtirib ko'rsatadigan asboblar yordamida o'rganiladi.
LUPA. Hujayralarni vaularning ichki tuzilishini o'rganishda kattalashtirib ко'rsatadigan xilma-xil asboblardan foydalaniladi. Lupa turli hajmda kattalashtirib ко'rsatadigan, ikki tomoni qabariq oynadan iborat. U buyumlarni uch, besh marta va undan ham katta qilib ko'rsatadi. Ular shtativli va dastaki (qo'l) lu-palarga bo'linadi. Shtativli lupa buyumni 10— 25 marta kattalashtirib ko'rsa-tadi, chunki uning tagligida kat-talashtiruvchi ikkita linza bo'ladi. Taglikka o'rnatilgan buyum stolchasiga ko'riladigan narsa (preparat) qo'yila.di va ko'zgu yordamida buyum stolchasi te-shigiga yorug'lik yo'naltiriladi. Meva, sabzavotlar, poliz ekinlarining turli qismlaridan kesma tayyorlab, ular hujay-ralarining umumiy tuzilishini kuzatish mumkin. Hujayralar-ning ichki tuzilishi faqat mik­roskop yordamida kuzatiladi. MIKROSKOP. Hujayra-larning ichki tuzilishini va sitoplazmadagi harakatlarni ku-zatishda lupaga nisbatan murak-kabroq asbob — mikroskopdan foydalaniladi. Mikroskop bu-yumlarni ming marta va undan ham ko'p, zamonaviy elektron mikroskoplar esa yuz ming marta kattalashtirib ko'rsatadi. Mikroskop ixtiro qilingach, ti-rik mavjudotlar, shu jumladan, o'simliklarning organlari hu-jayralardan tuzilganligini aniq va ravshan ko'rish mumkin bo'ldi. Mikroskop necha marta kattalashtirib ko'rsatishini bilish uchun obyektiv bilan okulyardagi sonlar bir-biriga ko'payiriladi. Masalan, okulyar 15x bo'lib, obyektiv x 40 bo'lsa (15x40), buyum 600 marta kattalashtirilgan bo'ladi.

5. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash.
   
6. 
   O`quvchilarni baholash.
   
7. 
   Uyga vazifa berish: Mavzuga oid savol topshiriqlarni bajaribkelish va mavzuni o`qib kelish.