Sana “ ” 201 yil. Mavzu: 1-mavzu. Fizikaning tadqiqot metodlari

Yangi dars bayoni
: 
Hozirgi kunda ko‘pgina ma’muriy binolar, turarjoylar ko‘p qavatli qilib qurilgan. Yuqori qavatlarga 
chiqish va tushish uchun liftlardan foydalaniladi. Liftda chiqayotgan va tushayotgan odam harakatini 
qaraylik.1. Massasi m bo‘lgan odam liftda turibdi. Lift pastga yoki yuqoriga o‘zgarmas =c onst tezlik 
bilan harakatlanayotgan holda (2.5-a rasm.) odamning lift poliga (tayanchga) beradigan ta’siri 
(og‘irligi) P = mg bo‘ladi. 
Boshqacha aytganda, lift o‘zgarmas tezlik bilan harakatlanganda jism og‘irligi lift tinch holatda 
turganda qanday bo‘lsa, shundayligicha qoladi. 

 
Demak, jism vaznsizlik holatiga o‘tishi uchun pastga tomon g = 9,81 m/s2 tezlanish bilan harakatlanishi 
kerak. Bundan jismlar erkin tushayotganda vaznsizlik holatida bo‘lishi kelib chiqadi. Qisman vaznsizlik 
holati arg‘imchoq uchayotganda, sakrashning tushish qismida, qiyalikdan inersiyasi bilan sakragan 
mototsiklchida kuzatiladi. Bu juda qisqa vaqt davom etadi. Yerning sun’iy yo‘ldoshlarida, orbital 
stansiyalarda istiqomat qiluvchi kosmonavtlar uzoq muddat vaznsizlik holatida bo‘ladi. Bunday paytda 
inson organizmida qon aylanishi va oziqlanish tizimi buziladi. Orbital stansiyalarda vaznsizlik 
holatining zararli oqibatlarini tugatish uchun maxsus choralar ko‘riladi. 
Bu holatda to‘la yuklama tayanchga tushadi. Lekin odam gavdasi bo‘ylab qisman yuklanishlar hosil 
bo‘ladi. Masalan, odam boshining og‘irligi uning bo‘yniga, bosh, bo‘yin, yelka va qo‘llarning og‘irligi 
esa belga va h. k. oyoqlarga tushadi. Agar liftning tezlanishi 0,3 – 1 m/s2 atrofi da bo‘lsa, inson uni 
sezmaydi. Lekin tovushdan tez uchuvchi samolyotlarda, raketaning ko‘tarilishida tezlanish 100 m/s2 

---

22