Самиғов Нигматджон Абдурахимович Хасанова Мухаббат Қодировна Зокиров Жамолиддин Сайфутдинович

Ўқитиш фаолиятининг мазмуни ғиштнинг зичлигини, маркасини аниқлашда 
асбоблар ва намуналар билан таништиради 
Ўртача тўкма зичликни аниқлаш расми. 

---

109 
Зичликни аниқловчи асбоб расми. 
70; 40; 20; 10; .5мм ли номерли элаклар
Шағални элашдаги эгри чизиғи. 
2-илова
Лаборатория ишини жонлантириш учун саволлар беради 
5.
Шағалга ГОСТ талаблар қандай? 
6.
Тўкилган шағал тошнинг ўртача зичлиги қандай аниқланади? 
7.
Шағалдаги «Д
й
» ва «Д
м
» заррачалари қандай аниқланади? 
8.
Нима учун чанг ва органик моддалари шағалда кўп бўлмаслиги керак?
3-илова 
ЎҚУВ УСЛУБИЙ МАТЕРИАЛ
ЙИРИК ТЎЛДИРУВЧИ -ШАҒАЛ (ЧИҚИЛГАН ТОШ) 
 
Умумий тушунча: 
Оғир бетон тайѐрлаш вақтида йирик тўлдиргич сифатида чақиқтош 
ва шағал ишлатилади.

---

110 
Чақиқтош 
– қаттиқ тоғ жинсининг йирик бўлакчаларини чақиб майдалаш йўли 
билан олинадиган бўш материалдир. Қиррали бўлганлиги сабаб цемент билан яхши 
тишлашади. 
Шағал
– пишиқ тоғ жинсларининг табиий равишда емирилиши натижасида 
вужудга келган ва доналари думалоқ бўш материалдир. Думалоқ материал бўлганлиги 
сабаб цемент билан чақиқтошдай тишлаша олмайди.
Шағал тош учун техник талаблар (ѐзиб беринг): 
А) фракциялар: 
Б) майдаланиш бўйича маркалари:
В) совуққа чидамлилик бўйича маркалари: 
I-
 
ИШ. ШАҒАЛ ТОШНИНГ ТЎКИЛГАН ЎРТАЧА ЗИЧЛИГИНИ АНИҚЛАШ 
Асбоб ва ускуналар
: 
Идиш, қуритиш жавони, торози, линейка, элак. 
Ишлаш тартиби
: 
Бетонга материалларнинг миқдорини ҳисоблаб топиш, йирик 
тўлдиргич ораларидаги бўшлиқлар хажмини аниқлаш, омборларни лойихалаш учун тўкма 
зичлигини билиш керак. 
Тўкма зичлик ўлчов цилиндрида аниқланади. Цилиндрнинг хажми шағалнинг 
йириклигига боғлиқ. Масалан: 10 мм дан ошмаса 5 литрли идиш, 20 мм бўлса 10 литрли 
идиш, 40 мм бўлса 30 литрли идиш, 40 мм дан ошса 50 литрли идиш. 
Шағалдан керакли миқдорда олинади, қуритиш жавонида 105-110
0
С хароратда 
массаси ўзгармайдиган холга келгунча қуритилади, куракча билан, массаси тортилган 
ўлчовли цилиндрига 10 см баландликдан тўкиш керак, шағал тоғ шаклида идишдан баланд 
бўлиб тўлади, шағалнинг идишдан ортиқчаси сидириб ташланади, сидириб ташлаш 
вақтида идиш силжимаслиги керак, акс холда у тўкма зичлик бўлмай қолади. Шу 
идишдаги шағал массаси идиш хажмига бўлинади. Чиққан натижа жадвалга 
тўлдирилади.
Кўрсаткичлар номи 
Ўлчам бирлиги 
Синаш тартиби 
1 
2 
Ўлчовли идишнинг ҳажми
л 
Бўш идишнинг массаси 
кг 
Идишнинг шағал тош билан массаси 
кг 
Идишдаги шағал тошнинг массаси 
кг 
Тўкилган ўртача зичлик 
Кг/л 
Тўкилган ўртача зичликнинг ўртача қиймати- . . . кг/л ѐки . . . кг/м
3
.