Самиғов Нигматджон Абдурахимович Хасанова Мухаббат Қодировна Зокиров Жамолиддин Сайфутдинович

Синаш тартиби 
1 
2 
Ўлчовли идишнинг ҳажми 
л 
 
Бўш идишнинг массаси 
кг 
 
Идишнинг керамзит билан массаси 
кг 
 
Идишдаги керамзит массаси 
кг 
 
Тўкилган ўртача зичлик 
кг/л 
 
Тўкилган ўртача зичликнинг ўртача қиймати-. . . кг/л 
Ҳисоблаш формуласи:
,
2
1
V
m
m
T
кг/л
. (1) 
бу ерда: m
1
 – керамзит тўлдирилган цилиндрнинг массаси, кг; 
m
2
 – бўш цилиндрнинг массаси, кг; 
V – цилиндрнинг ҳажми, л.
 
 
 

---

86 
2 - ИШ. КЕРАМЗИТ ЗАРРАЧАЛАРНИНГ ҲАҚИҚИЙ ЗИЧЛИГИ 
Асбоб ва ускуналар. 
Аналитик тарози ва тарози тошлари, соат, силлиқ қоғоз, 
куракча
, 
мўйқалам, Ле-Шателье ҳажм ўлчагичи, суюқлик, керамзит намунаси. 
Ишлаш тартиби.
 Керамзит табиий шароитда ғовакли ва бўшлиқли материал. Шу 
сабабли унинг ҳақиқий зичлигини топиш учун унинг ҳажмини ғовакларсиз ва бўшлиқларсиз 
топиш учун уни обдон туйиш керак. Кукун қанчалик майда туйилса ташкил 
этган модданинг зичлиги шунчалик аниқ бўлади. Туйилган кукун элакдан 
ўтказилади (элак катаклари ўлчами 0,20х0,20 мм ѐки ҳар квадрат 
сантиметрда 900 та кўзи бор) ва қуритиш шкафида 105-110
0
С 
температурада ўзгармас массага эга бўлгунча қуритилади. Кейин кукун 
хона температураси (18-20
0
С) га қадар совитилади ва синалгунча 
сақланади. Керамзитни ташкил этган модда зичлигини аниқлашда 
ишлатиладиган Ле-Шателье-Кандло (1-расм) ҳажм ўлчагичи бўлиб, бир хил 
ўлчамларга бўлинган. Асбобнинг остки ва юқори белгиси орасидаги ҳажми 
20 см
3
 га тенг. Синашдан олдин ҳажм ўлчагич Ле-Шательенинг остки ўлчам 
чизиғига қадар сув қуйилади. Асбоб деворларида сув томчилари бўлса, босма қоғоз билан 
шимдириб олиш керак. Синаш ишлари бошланмасдан олдин туйиб, кейин қуритилган 
материалдан 100 г тортиб олинади ва куракча билан асбобга аста-секин солинади. 
Асбобдаги сувнинг сатҳи кўтарилади ва ниҳоят юқори ўлчам чизиғига етганда (яъни 20 
см
3
бўлганда) кукун солиш тўхтатилади. Куракчада қолган кукун қайтадан тортиб, 
асбобга қанча кукун солинганлиги топилади. Керамзитнинг ҳақиқий зичлиги 2-формула 
орқали ҳисобланади. 
№ 
Масса, г 
Сиқиб 
чиқарилган 
ҳажми, см
3 
Ҳақиқий 
зичлик, г/см
3
олинган 
миқдор 
ортиб 
қолган миқдор 
ҳажм ўлчагичдаги 
материал 
1 
2 
Зичликнинг ўртача қиймати- 
Ҳисоблаш формуласи:
,
2
1
V
m
m
X