Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Yuqumli kasalliklarni tarqatuvchi tashqi muhit omillari-havo, tuproq, suv va oziqalar hisoblanib, ular tarkibida uchraydigan mikroblar chorva mollari orasida kasallik tarqalishiga sababchi bo’ladi. 1 m³ havo tarkibida yuz minglab mikroblar bo’lishi mumkin. Ularning ko’pchiligi qurg’okchilik, qo’yosh nurlari ta’siri va havoda ozuqa muhitni yo’qligidan nobud bo’lib ketadi. Bahor va yozda qish va kuzga qaraganda ko’p bo’ladi. Shamol vaqtlarida ularni soni ko’payib, yomg’ir va qor vaqtida kamayadi. Havo harakati tufayli mikroblar 30 km va undan ortiq masofagacha tarqalishi mumkin. Atmosfera havosiga qaraganda molxonalar havosida mikroblar 50-100 marta ko’p bo’ladi. Havo tarkibida ko’kish yiring tayoqchalari, stafilokok, streptokok, tuberkulyoz, saramas, qoqshol, kuydirgi, gazli gangrena mikroblari borligi aniqlangan. Agar molxonada bakteriya, virus tashuvchi hayvonlar bo’lsa havosida paratuberkulyoz, paratif, brusellez, pasterelez, pulloroz, manqa, oqsil, chuma va boshqa kasalliklar mikrobini uchratish mumkin. Molxona havosi tarkibidagi mikroblarni yo’q qilishda binolarni doimo tozalab dezinfeksiya qilish, begona kishilarni molxonalarga qo’ymaslik, kirish joylariga dezomatlar qilish, havoni ultrabinafsha nurlar bilan nurlashtirish kabi ishlarni amalga oshirish kerak.

Kuydirgi, qoqshol, gazli gangrena botulizm kasalligi va boshqalar tuproq infeksiyasi deb ataladi. Chunki bu qo’zg’atuvchilar tuproqda spora hosil qilish xususiyatiga ega. Tuproqda spora hosil qilmaydigan patogen mikroorganizmlardan sil, brusellyoz, cho’chqa saramasi, salmonellyoz, parrandalar pullorozi, nekrobasillyoz, oqsil, dermatomikoz va boshqa kasalliklar qo’zg’atuvchilari hafta va oylab saqlanadi. Molxonalar, yayrash maydonlari, yaylovlar, yozgi lager, hayvonlarni ortish va tushirish joylari, go’sht kombinatlari va boshqa chorvachilik mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari tuprog’ida patogen mikroblar ko’p bo’ladi.

Hayvonlar go’ngi bilan tuproqqa gijjalar tuxumi va bo’g’imlari tushib turadi. Tuproq gelmintozlar tarqalishida, xususan askaridozning tarqalishda katta rol o’ynaydi. Bitta urg’ochi askarida odam yoki hayvon ichagida bir kecha-kunduz mobaynida 24000 gacha tuxum qo’yadi tezagi bilan tashqariga chiqariladi.

Suv manbalarini hayvonot chiqindilari bilan ifloslanishi natijasida uning tarkibiga turli patogen mikroblar tushadi. Suv bilan organizmga tushgan mikroblar yuqumli kasalliklarni tarqatish manbasi bo’lib qoladi. Shuning uchun ham epizootologik nuqtai nazardan qaraganda suv tarkibidagi patogen mikroblar alohida o’rin tutadi. Bakteriologik tekshirishda suv tarkibidagi mikroblarning umumiy miqdori, ichak tayoqchalarining titri (koli titr), koli - indeksi hamda mikroblarning turi aniqlanadi.

Oziqalarda parazitlik qiladigan mog’or zamburug’larining sporalari tabiatda juda keng tarqalgan. Ko’pincha oziqalar Aspergillus, Renicillium, Misog, G’usarium, S1adosporium, Alterpagia, Tgihoderma va boshqa oilaga mansub zamburug’lar bilan zararlanadi. Oziqalarda zamburug’lar bilan birga odatda har xil kislotaga chidamli bakteriyalar va kokklar rivojlanib, oziqalarning chirishiga sabab bo’ladi.

Zamburug’lar orasida zaharlilari ham uchrab turadi. Bularga Aspergillus, Renicillium, G’usarium, Alterpagia, va boshqalar misol bo’ladi. Don oziqalarni zararlantirishda Aspergillus, Renicillium va G’usarium oilasiga mansub zamburug’lar alohida axamiyatga ega. Hamma xildagi omuxta yemlarda Aspergillus, Renicillium, Mucoraceae va boshqa oilaga mansub zamburug’lar uchraydi. Zamburug’lar o’sishi va rivojlanishi tufayli oziqalarning kimyoviy tarkibi, to’yimliligi va sifati pasayadi. Hayvonlar orasida kasalliklar tarqatadigan zamburug’larning 300 ga yaqin turlari aniqlangan, shundan 60 % yuqorida qayd qilingan zamburug’larga mansubdir.

Nazorat savollari

1. Mikroblarning turlariga ta’rif bering?

2. Salmonella va brusella guruhiga kiruvchi mikroblar chaqiradigan kasalliklarni ta’riflang?

3. Viruslar, bakteriyalar va zamburg’larni farqini tushintiring?

4. Tashqi muhit omillarining mikroblar tarqalishidagi rolini ta’riflang?

5. Patogen ichak tayoqchalari to’g’risida ma’lumot bering?