35
2-MAVZU: INNOVATSION JARAYONLARNING
MODELLARI
Reja:
1. Innovatsion jarayonning mohiyati va shakllari.
2. Innovatsion jarayonning modellari.
3. Innovatsion jarayonlar va zamonaviy biznes modellari.
1. Innovatsion jarayonning mohiyati va shakllari
Innovatsion
jarayon
-
ilmiy
bilimlarni
(g‘oyani)
innovatsiyaga (yakuniy mahsulotga) aylantirish va uni keyinchalik
tarqatish (diffuziya) jarayonidir. Innovatsion
jarayon har doim
ikkita majburiy bosqichni (bosqichlarni) o‘z ichiga oladi:
1-bosqich. Ishlab chiqarishga tayyor bo‘lgan yangi
mahsulotni (namunani, prototipni) yaratish jarayoni.
2-bosqich. Rivojlanish, ishlab chiqarish va amalga oshirish
jarayoni (tarqatish, diffuziya), natijada yaratilgan mahsulot
innovatsiyaga aylanadi, ya’ni bozor talab qiladigan yangilik (1-
rasm).
1-shakl. Innovatsion jarayonning bosqichlari
Birinchi bosqich
asosan ilmiy izlanishlar, tajriba-
konstruktorlik ishlari, tajriba ishlab chiqarishni tashkil etishning
Innovation
(novation)
Innovatsiya (yangi
mahsulotni tatbiq
etish, tarqatish)
Yangi mahsulotni
o‘zlashtirish va
ishlab
chiqarish
Yangi g‘oya,
yangi mahsulot
(prototip)
1-bosqich. Yangi mahsulot
(prototip) yaratish jarayoni.
2-bosqich. Yangi mahsulotni tijoratlashtirish
(ishlab chiqarish va tarqatish) jarayoni.
36
ketma-ket bosqichlarini o‘z ichiga oladi. Birinchi bosqichda
yangilikning foydali ta’siri hali amalga oshirilmagan, ammo
bunday amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmoqda.
Tijorat ishlab chiqarish va innovatsiyalar tarqalishining ikkinchi
bosqichida ijtimoiy foydali ta’sir
hamda yangilik ishlab
chiqaruvchilar va iste’molchilar o‘rtasida qayta taqsimlanadi.
Innovatsion jarayonning uchta shakli mavjud:
1) oddiy tashkilot ichi (tabiiy);
2) oddiy tashkilotlararo (tovar);
3) kengaytirilgan.
Oddiy innovatsion jarayon bir xil tashkilot ichida yangilik
yaratish va undan foydalanishni o‘z ichiga oladi. Mazkur holatda
yangilik to‘g‘ridan-to‘g‘ri mahsulot shaklini olmaydi.
Oddiy tashkilotlararo innovatsion jarayonda innovatsiyalar
oldi-sotdi predmeti sifatida ishlaydi.
Innovatsiya jarayonining
ushbu shakli yangilik yaratuvchisi va ishlab chiqaruvchisi
funksiyasini uning iste’molchi funksiyasidan ajratilishini anglatadi.
Mazkur holat qachonki, ishlab chiqaruvchi tadqiqot institutidan
patent sotib olgan taqdirdagina yuz beradi.
Kengaytirilgan innovatsion jarayon (diffuziya) ilg’or ishlab
chiqaruvchining monopoliyasini buzgan holatda tobora ko‘proq
yangi ishlab chiqaruvchilar paydo bo‘lishida namoyon bo‘ladi. Shu
bilan birgalikda ishlab chiqarilayotgan mahsulotning iste’mol
xususiyatlarini yaxshilash uchun raqobat orqali o‘z hissasini
qo‘shadi.
Diffuziya - bu allaqachon o‘zlashtirilgan va yangi
sharoitlarda yoki oldin qo‘llaniladigan yangilikning tarqalishi.
J.Shumpeterning
innovatsiya
nazariyasiga
ko‘ra,
innovatsiyalarning diffuziyasi - ko‘proq foyda kutib, innovatordan
keyin yangiliklarni kiritadigan taqlidchilar sonining kümülatif
ko‘payish jarayonidir. J.Shumpeter super-daromad kutishni
innovatsiyalar qabul qilishning asosiy harakatlantiruvchi kuchi deb
hisoblaydi. Innovatorlar va taqlid
qiluvchilar innovatsion
jarayonning asosiy sub’ektlari hisoblanadi (2-rasm):
37
Innovatorlar - taqlid qiluvchilar. Innovatsiya ustasini
yarating va yangilikni amalga oshiring
2-shakl. Innovatsion jarayonning sub’ektlari.
Innovatorlar - ilmiy va texnik bilimlar generatori, yangilik
yaratuvchilari, individual ixtirochilar, tadqiqot tashkilotlari bo‘lishi
mumkin. Ular ixtirolardan foydalanganlik
uchun daromadning bir
qismini olishadi.
Dastlabki qabul qiluvchilar - bu iloji boricha tezroq bozorga
surish orqali qo‘shimcha foyda olishga intiladigan erta
o‘zlashtiruvchilar. Ular “dastlabki qabul qiluvchilar” tashkilotlar
deb nomlanadi.
Dastlabki
ko‘pchilik
-
bu
ishlab
chiqarishda
innovatsiyalarni boshlab bergan va ularga qo‘shimcha foyda
keltiradigan kompaniyalardir.
Innovatorlar
SIMULATORLAR
(Taqlid qiluvchilar)
Innovatsiya yarating
Ustozlik
qiling va
yangilik qiling
• ixtirochilar
• ilmiy tadqiqot
tashkilotlari
dastlabki
oluvchilar
(“kashshoflar”);
erta ko‘pchilik;
orqada qoluvchilar;
38
Laggards - yangiliklardan orqada qolayotgan kompaniyalar
bo‘lib, allaqachon eskirgan yangi mahsulotlarning chiqarilishiga
yordam beradi [1].
Do'stlaringiz bilan baham: 
