Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

4. Rivojlanishning dastlabki bosqichlarida innovatsion 
faoliyatni moliyalashtirish manbalari. 
Innovatsion 
kompaniya 
rivojlanishining 
dastlabki 
bosqichlarida (dastlabki bosqichi, startap, dastlabki bosqich) asosiy 
moliyalashtirish manbalari orasida o‘zini o‘zi moliyalashtirish, 
grantlar, 
universitetlar 
va 
texnoparklarning 
mablag‘lari, 
shuningdek urug‘ fondlari va biznes farishtalarining mablag‘larini 
ajratib ko‘rsatish mumkin. 
Fuqarolarning 
shaxsiy 
jamg‘armalari 
bu 
kichik 
innovatsion firmalarning venchur kapitalini jalb qilmasdan yoki 
bankdan kredit olmasdan moliyaviy resurslarni sotib olish va 
ulardan foydalanish orqali moliyalashtirish usulidir. Bunday 
holatda ichki daromadlarni olish va saqlashga, kelajakdagi 
xaridorlardan olinadigan avans to‘lovlariga juda bog‘liq bo‘lib 
qoladi. Tadbirkorlar uchun juda ko‘p afzalliklarga ega bo‘lgan 
ushbu usul kompaniyani tijorat faoliyatiga o‘tkazish va uni 
keyinchalik tashqi investorlar tomonidan moliyalashtirishga juda 
mos. Natijada firma moliyalashtirishdagi bo‘shliqni bartaraf etgan 

---

272 
holda, loyiha tashqi investorlarni tanlash mezonlariga javob bera 
boshlagan bosqichga erisha oladi. 
Qarindoshlar va do‘stlarning mablag‘lari qarzni o‘z 
kapitaliga aylantirmoqchi bo‘lgan investorlardan farqli o‘laroq, 
o‘rta muddatli kredit sifatida taqdim etilishi mumkin. Bu holatda 
afzallik - bu tadbirkorning imkoniyatlarini baholashga qodir 
bo‘lgan tanishlaringizdan mablag‘larini nisbatan oson va 
ishonchsiz 
olish 
imkoniyati. 
Ammo 
ushbu 
manbadan 
foydalanganda odamlar o‘zlarini bosib olish va biznesni yuritish 
bo‘yicha maslahatlar berish huquqini anglaganlarida noxush 
holatlar 
paydo 
bo‘lishi mumkin. Ushbu moliyalashtirish 
manbasining afzalliklari va kamchiliklari quyidagi jadvalda 
umumlashtirilgan. 
1-jadval. 
3F bilan moliyalashtirish strategiyasi (Family, Friends, 
Fools) 
Kamchiliklar 
Foyda 
1. Mavjud mablag‘larning oz 
miqdori. 
1. Birlamchi kapital kapitalining eng 
katta manbai. 
2. Kompaniya rivojlanishining 
keyingi 
bosqichlarida 
ushbu 
manbadan foydalanish deyarli 
mumkin emas. 
2. 
Kompaniyani 
tijorat 
faoliyatiga 
o‘tkazish va uni keyinchalik tashqi 
investorlar tomonidan moliyalashtirish 
uchun sharoit yaratish uchun eng maqbul 
strategiya. 
3. Ichki daromadlarni olish va 
saqlashga (shaxsiy jamg‘armalar, 
kredit kartalar, do‘stlaringiz va 
qarindoshlaringizning 
mablag‘lari, mol-mulk va shaxsiy 
bank kreditlari bilan ta'minlangan 
kreditlar) 
hamda 
kelajakda 
xaridorlardan avans to‘lovlariga 
yuqori darajada bog‘liqlik. 
3. Jamg‘arma mablag‘lari tanqisligini 
bartaraf etib, loyiha tashqi investorlar 
tomonidan 
taqdim 
etilgan 
tanlov 
mezonlariga 
javob 
bera 
boshlagan 
bosqichga yetishi mumkin. 
4. Oilaviy nizolarning yuzaga 
kelish imkoniyatlari. 
4. Pul juda qimmat bo‘lgan ushbu 
bosqichda tadbirkor har qanday odam 
bilan kompaniyaning ulushini baham 
ko‘rishi mumkin. 
5. 
Qarindoshlar 
va 
do‘stlar 
aralashish huquqini his qilishlari 
5. Sizga aksiyalarning katta qismiga 
egalik qilish imkonini beradi, ular 

---

273 
va biznes yuritishda maslahat 
berishlari 
mumkin 
bo‘lgan 
noxush holatlar 
keyingi bosqichlarda qo‘shimcha egalar 
paydo bo‘lganda foyda keltiradi 
6. Sizning mablag‘laringiz uchun 
eng uzoq muddatli qaytish davri: 
5-10 yil ichida 
6. Tadbirkorning qobiliyatini baholashga 
qodir 
bo‘lgan 
tanishlaringizdan 
(qarindoshlaringiz va do‘stlaringiz) pul 
mablag‘larini nisbatan oson va xavfsiz 
tarzda olish imkoniyati. 
Universitetlar, 
ilmiy 
parklar, 
biznes-inkubatorlar, 
texnologiyalarni uzatish markazlarining grantlari va mablag‘lari 
kompaniya rivojlanishining dastlabki bosqichlarida shaxsiy 
mablag‘laridan keyin ikkinchi jozibador manbani (mablag‘ 
miqdori va kapital qiymati) tashkil etadi. 
Grantlar - kelishilgan muddat ichida aniq maqsadlarga 
erishish uchun ajratiladigan, qaytarilmaydigan mablag‘lar. Grantlar 
olishda siz ajratilgan grant innovatsion kompaniya oladigan oddiy 
daromad kabi soliqqa tortilmasligini oldindan bilishingiz kerak. 
Soliq kodeksining asosiy qoidasi quyidagicha: har qanday tashkilot 
tomonidan olingan barcha mablag‘lar daromad solig‘iga tortiladi 
(2021-yildagi stavkaning 15%). Bunday holatda umumiy 
qoidalardan istisno bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi 
Soliq kodeksining 304-moddasi. O‘zbekistonning har qanday 
tashkilotiga, O‘zbekistonning har qanday innovatsion korxonasiga 
beriladigan maxsus maqsadli grantlar quyidagi to‘rtta shart 
bajarilsa, daromad solig‘i olinmaydi: 
1) ular bepul taqdim etiladi; 
2)ular O‘zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan 
tasdiqlangan ro‘yxatga kiritilgan jismoniy shaxslar yoki notijorat 
tashkilotlari tomonidan taqdim etiladi; 
3)ular ta’lim, san’at, madaniyat, atrof-muhitni muhofaza 
qilish, ilmiy tadqiqotlar sohasidagi ba’zi dasturlarni hal qilish 
uchun taqdim etiladi; 
4) grantlarni taqdim etgan tashkilot ularni oluvchi 
tomonidan mablag‘larni sarflash uchun ma’lum shartlarni 
belgilaydi hamda mablag‘larni sarflashning mohiyati va maqsadini 
tasdiqlovchi hisobotni talab qiladi. 

---

274 
Biznes farishtalari - bu rivojlanishning dastlabki 
bosqichida hech qanday garov talab qilmasdan, o‘z mablag‘larini 
investitsiyalarni 
rivojlantiruvchi kompaniyalarga 
investitsiya 
qiladigan xususiy investorlardir (jismoniy yoki yuridik shaxslar). 
Ular asosiy maqsadlarini bir necha yil ichida kompaniyadagi o‘z 
ulushlarini sotishni, shu bilan birga dastlabki sarmoyadan bir necha 
baravar ko‘proq daromad olishlarini maqsad qilib qo‘yishgan. 
Ko‘pincha biznes farishtalaridan olingan mablag‘ 
kompaniyaga mahsulotni yoki xizmatni ishlab chiqarishni 
rivojlantirishga imkon beradi. Shunda venchur moliyalashtirishni 
jalb qilish yoki rivojlanishning dastlabki bosqichida strategik 
investorlar bilan muzokaralarni boshlash maqsadga muvofiq 
bo‘ladi. 
Turli xil guruhlar, tarmoqlar va biznes farishtalarining 
harakatlari xilma-xilligini taxminan uch turga bo‘lish mumkin: 
1. Ilm-fan yoki texnologiya biznesida tajribaga ega 
bo‘ling va nafaqat ularning tajribasi, bilimlari, ishbilarmonlik 
aloqalari, balki loyihaning muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlarini 
sezilarli darajada oshiradigan mablag‘ sarflang. 
2. Yirik korporatsiyalar yoki ishbilarmon guruhlarning 
manfaatlarini himoya qilish. Loyiha muvaffaqiyatli rivojlangan 
taqdirda, biznesni ularning vakili bo‘lgan kompaniyaga 
o‘tkazadilar. 
3. Boshlang‘ich biznes farishtalari. Ular ilmiy ma’lumotga 
yoki kuchli investitsiya imtiyozlariga ega emaslar. Ularning 
investitsiyalar hajmi kichik, ammo rivojlanish salohiyati katta. 
Xatarlarni diversifikatsiya qilish tajriba, bilim va kapitalni 
birlashtirish uchun biznes farishtalari birlashadi. Biznes farishtalari 
tashkilotlari odatda individual investorlarga qaraganda ko‘proq 
resurslarga ega va shunga ko‘ra, yosh va yetuk kompaniyalarni 
moliyalashtirishda katta rol o‘ynaydi. Bir nechta biznes farishtalari 
o‘sib borayotgan kompaniyalarga ko‘proq sarmoyalar, shu 
jumladan bir necha turlarda yordam berishi mumkin. Bunday 
tashkilotlarning jiddiy ustunligi shundaki, ularning a’zolari 
o‘zlarining 
vakolatlarini 
birlashtirgan 
holda 
investitsiya 

---

275 
loyihalarini chuqur hamda aniqroq qarorlar qabul qilishlari 
mumkin. Bundan tashqari jamoat tashkilotlari bozorda ko‘proq 
ko‘rinishga ega va shuning uchun qiziqarli loyihalarning katta 
hajmini jalb qilmoqdalar.