3 .1. Xom-ashyo tavsiflari.
1. Turli sabzavot ekinlarini oziq-ovqat sifatidagi ahamiyati
Pomidor. Hozirgi vaqtda pomidor dunyo bo’yicha ochiq va himoyalangan yerlarda keng tarqalgan asosiy sabzavotlardan biri hisoblanadi. O’zbekiston ham yirik pomidor ishlab chiqaradigan davlatlardan hisoblanadi. 2007 yilda mamlakatimizda uni maydoni 58,47 ming gektarni, mevalarini yalpi hosili 1586,1 ming tonnani tashkil qilgan. Pomidorni ochiq yerdagi jami sabzavot ekinlari maydonidagi xissasi 36,6 foizini, yalpi sabzavot mahsulotlari bo’yicha esa 34,3 foizini tashkil qiladi (Balashev N.N., Zeman G.O., 1981; Zuyev V.I., Abdullayev A.G., 1982).
Pomidor mevalari tarkibida inson uchun zarur turli vitaminlar, organik kislotalar, mineral tuzlar mavjud bo’lib, ular ishtahani ochish, modda almashuvini yaxshilash xususiyatlariga ega bo’lib, mehnat qilish qobilyatlarini oshiradi. Sog’liqni saqlash tashkilotlari tomonidan berilgan tavsiyalarda O’zbekistonda har bir kishi mavsumdan tashqari davrda 6,5 kg sabzavot, shu jumladan 2,5 kg pomidor iste’mol qilishi kerakliligi ko’rsatib o’tilgan. Bu me’yorni ta’minlash uchun issiqxonalarda yetishtiriladigan pomidor hosildorligini oshirish va uni ishlab chiqarishni ko’paytirish maqsadga muvofiq (Zuyev V. va boshqalar, 2010).
Mamlakatimizda himoyalangan va ochiq yerlarda yetishtiriladigan pomidor mevalari yuqori kalloriyali bo’lib nihoyatda muhim oziqalik ahamiyatga ega. U asosan yangiligida iste’mol qilinadi va qayta ishlanadi.
Bodring. Bodring mevalarida kishiga quvvat beruvchi moddalar kam. Uni oziqalik ahamiyati asosan yuqori mazaligi va boshqa taomlar bilan qo’shib iste’mol qilishda ovqatlarni hazm qilishga, ishtahani ochishga yaxshi yordam beradi. O’zbekiston sabzavotchilik, polizchilik va kartoshkachilik ilmiy-tadqiqot institutining ma’lumotlariga ko’ra bodring mevalarini tarkibida 95-96% suv, azotsiz moddalar – 0,86% ni umumiy qand – 1,8-2,8% ni, quruq modda – 4-5% ni, turli vitaminlar (A, V va S) 8 mg% ni tashkil qiladi. Uni kulida kaliy, kalsiy, fosfor tuzlar ko’p. Yurak va buyrak ishini yaxshilaydigan ishqorli tuzlar bo’yicha bodring faqat turpdan keyin turadi. Mevalarida efir moylarni bo’lishi ishtahani ochishga yaxshi yordam beradi. U noqulay sharoitlarda o’sganda (namlikni yetishmasligi, sovuq tushishi) mevalarni ta’mini achchiqlashtiruvchi modda – glyukozidlar hosil bo’ladi.
Bodringni 7-10 kunlik yangi uzilgan mevalari iste’mol qilinadi. Uni marinadlab yoki tuzlab konservalangan holda ham ko’p ishlatiladi.
Bodring Yaponiyada, Xitoyda, Hindistonda va boshqa Osiyo davlatlarida hamda AQSh da keng tarqalgan, Yevropada kamroq. O’rta Osiyo sharoitini hisobga olib tibbiyot korxonalarining tavsiyalariga ko’ra har bir kishi yiliga o’rtacha 5,5 kg dan bodring istyemol qilishi lozimligi ta’kidlanadi (Balashev N.N., Zeman G.O., 1962; 1981). Oxirgi yillarda O’zbekistonda ochiq yerda ekiladigan bodring maydoni 10 ming ga yaqin bo’lib, jami sabzavot ekinlari maydonini 3-5% ni tashkil qiladi (Bo’riyev H.Ch., va boshqalar, 2000).
Do'stlaringiz bilan baham: |