10
2. QISHLOQ XO'JALIGIDA RESURSLAR SALOHIYATI VA
ULARDAN FOYDALANISH IMKONIYATLARI.
2.1. Tadqiqot ob’yektining joylashuvi va ixtisoslashuvi
Samarqand tumani 1926 yil 29 sentyabrda tashkil topgan bulib, Samarqand
shahriga tutash hududda joylashgan. Umumiy yer maydoni 500 km2 ga teng bulib,
shundan 17146 gektari qishloq xo'jaligiga yaroqli yerlar kategoriyasiga kiradi.
Markazi Gulobod aholi punkti hisoblanib, Samarqand shahridan 10 kilometr
masofada joylashgan. Tumanda 290 mingdan ziyod aholi istiqomat qiladi. Urgut,
Tayloq, Jomboy, Oqdaryo, Nurobod, Pastdarg'om tumanlari hamda janubda
Samarqand shahri bilan chegaradosh.
Tuman hududida jami 97 ta aholi punkti va 108 ta mahalla mavjud bulib, ular
8 ta qishloq fuqorolar yig'iniga birlashgan.
Tumanda 5 ta kasb-hunar kollejlari faoliyat ko'rsatib, ularda 4345 nafar
talaba bilim olmoqda. 2 ta shifoxona, 39 ta vrachlik ambulatoriya-poliklinik
muassasalari mavjud. Tumanda 174 ta maishiy xizmat ko'rsatish shaxobchasi
faoliyat ko'rsatib kelmoqda.
Samarqand tumani asosan Samarqand shahrini qishloq xo'jalik mahsulotlari
bilan ta'minlashga ixtisoslashgan. Qishloq xo'jalik korxonalarida asosiy xo'jalik
yuritish shakli fermer xo'jaligi hioblanadi.
Tadqiqot ob’yekti sifatida Samarqand tumani qishloq va suv xo'jaligi
bulimiga qarashli fermer xo'jaliklar olindi.
Samarqand tumani Zarafshon tog' tizmalarining davomi bo'lgan Oxalik
tog'larining yon bag'rlarida joylashgan. Zarafshon daryosi Zarafshon va Turkiston
tog' tizmalarini olgan Matchi tog' tuguni muzliklari va qorlaridan boshlanib,
Samarqand vohasi uchun asosiy sug'orish manbaasi bo'lib xizmat qiladi.
Zarafshon vodiysi qadim davrlardan yuqori unumdorligi va dehqonchilik
madaniyati bilan mashhur bo'lgan. Vodiy tabiiy shart-sharoitlarga ko'ra uch
hududga bo'linadi: tog'li, tog' oldi va tekislik.
11
Zarafshon vodiysida bo'z tuproqning qo'yidagi tiplari eng keng tarqalgan:
och, tipik, to'q va to'q kuchsiz ishqorlangan.
Och bo'z tuproqlar dengiz sathidan 400-450 metr baland bo'lgan tog' oldi
tekisliklari va 600—700 metrdan baland bo'lmagan qirlarni egallab, gumus
miqdorining pastligi (1-1,5%) va karbonat hamda gips qatlamlarining yaqin
joylashganligi bilan tavsiflanadi.
Tipik bo'z tuproqlar balandligi 1000-1200 metrgacha bo'lgan adirlarni
egallaydi. Gumus miqdori ularda yuqoriroq bo'lib (1,5-2,5%), karbonat qatlami
0,4-0,8 metrgacha, gips qatlami esa 1,5 metrgacha chuqurda joylashgan.
To'q bo'z tuproqlar 2000-2200 metr balandlikda joylashgan. Gumus miqdori
2-4%, karbonat va gips qatlamlari esa yanada chuqurda joylashgan.
Barcha tuproq turlari gidrologik filtrasiya zonasida joylashgan bo'lib,
tuproqning yuza qatlamlarida shurlanish deyarli uchramaydi. Yuqori gumus
darajali va kuchli dern qatlamiga ega o'tloq tuproqlar keng tarqalgan. Bunda ikki
tip uchraydi: o'tloq va o'tloq-botqoq. O'tloq tuproqlar tog' oldi qiyaliklari va doimiy
yoki davriy namlanadigan daryo vohalari qatlamlarini egallagan. Ularning ochlari
1,5-2,5% gumus miqdoriga ega va yer osti suvlari darajasining pastligi bilan ajralib
turadi; to'qlari 3-4% gumusga ega va yuqori namlik sharoitida shakllanadi.
O'tloq-botqoq tuproqlar- bu yuqori namlikka ega, yer osti suvlari 1-1,5
metrda turg'un, gumus miqdori 4-6% va deyarli to'liq soz tuproqlardir.
Kashtan tuproqlar Zarafshon va Turkiston tizmalarining past tog'liklari va
qirlarining yuqori va qisman o'rta qismida tarqalgan. Tuproq o'ziga xos to'q
kashtan rangi bilan ajralib turadi va gumus miqdori 3-3,5% ni tashkil etadi. Och
kashtan tuproqlar sug'oriladigan yerlarning nisbatan baland yerlarini egallaydi.
Kashtan tuproqlardan u ochiqroq rangi va nisbatan past gumus miqdori (2-2,5%)
bilan farqlanadi. Vodiyning iqlimi yil fasllari va sutka davomida keskin
kontinentaldir. Samarqandda havoning o'rtacha darajasi 13,10 ni tashkil etadi. Bu
nuqtalarda havoning ekstremum darajalari mos ravishda +40,40 dan -20,90 gacha
12
va +39,50 dan -22,60 gachani tashkil qiladi. Vegetatsion davrning o'rtacha darajasi
Samarqandda 21,10 ni tashkil qiladi.
O'zbekistonning
450 35
kenglikda joylashgan eng shimoliy nuqtalarida
quyoshning yuqori turish nuqtasi 380 ga yetib, eng janubiy nuqtalarida
370’10’
’
kenglikda 760 ni tashkil qiladi. Qish faslida quyoshning eng past nuqtasi(kunduzi,
tush payti) shimoliy hududlarda 210, janubiy hududlarda
250 12
ni tashkil qiladi.
Bu quyoshdan yil davomida juda yuqori darajada issiqliq tushishini ta'minlaydi.
Samarqandda bu ko'rsatkich 118200 kaloriyaga tengdir. O'rtacha oylik yog'in
miqdori 26,6 mmni tashkil qilib, ularning 50%dan ko'prog'i kuzga, asosan oktyabr
oyiga to'g'ri keladi. Yoz davrida deyarli yog'ingarchilik kuzatilmaydi. Havoning
nisbiy namligi 44,7%ni tashkil qiladi. Barcha ekin turlari uchun vegetatsion davr
uzunligi 220 kunni tashkil qilib, ba'zi yillarda 250 kungacha cho'ziladi. Bahor
faslidagi so'nggi muzlashlar martning oxiriga to'g'ri kelib, bu xo'jaliklarda ertagi
ekinlarning nobud bo'lishiga sabab bo'lishi mumkin. Kuzda dastlabki muzlash
oktyabrning birinchi o'n kunligida kuzatilgan. Tuproq va havoning yoz oylaridagi
past darajadagi namligi qishlok xo'jaligi ekinlarini parvarish qilishda qo'shimcha
sug'orish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
Ob-havo kech kuzda, qish va erta bahor oylarida tez o'zgaruvchan bo'lib,
yozda turg'un.
Umuman olganda, Zarafshon vodiysining tabiiy va tuproq iqlim sharoitlari
asalarichilikni rivojlantirish uchun qulay hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
