Samarqand qishloq xo’jalik instituti «Dehqonchilik va melioratsiya asoslari» kafedrasi 5620200- agronomiya ta’lim yo’nalishi bakalavriat bitiruvchisi

Odamlarni transport vositalarida tashishda xavfsizlik talablari. 
Xaydovchi yo’lga chiqishdan oldin yo’lovchalarga mashinaga chiqish va 
mashinadan tushish qoidalari hamda transport xarakati vaqtida o’zlarini qanday 
tutishlari to’g’risida yo’l-yo’riq berishi lozim.
Uch yil uzluksiz malakaga ega bo’lgan xaydovchigina avtomobil kuzovida 
odamlarni tashishga ruxsat etiladi. Kuzovdagi yo’lovchilardan biri javobgar qilib 
tayinlanadi va uning ism-sharifi yo’l varaqasiga yoziladi. Transport yurirb 
ketayotgan vaqtga yo’lovchilarga bortlarda o’tirish mann etiladi. Yo’lovchilar 
bo’lgan avtomobillarning tezligi soatiga 60 km dan oshmasligi lozim.
Yo’lovchilarni tashish uchyaun mo’ljallangan yuk avtomobilining kuzovini 
bortlarining yuqori qismidan 150 mm pastga o’rnatilgan o’rindiqlar bilan jihozlash 
zarur. Orqadagi va yonlardagi o’rindiqlar mustahkam suyanchiqli bo’lmog’I lozim. 
Bunday avtomobillarda dvigatel gaz chiqish quvurlari kuzovdan tashqarida bo’lishi 
kerak. 
Avtosisternalarda va o’zag’dargichlarda youi bortsiz platformada , yuk 
avtomobillarida yuklarni kuzatib boruvchi kishilar xaydovchining kabinasida 
bo’lishi shart. Yarim tirkama va tirkamalarda, kuzov bortlari bilan barobar yoki 
baland joylashgan va bo’yicha uzun bo’lgan yuklar ustida odamlarni olib ketish 
qat’iyan mann etiladi.

---

Xulosa va tavsiyalar 
O’zbekistonning sug’oriladigan mintaqalarda yerlar asosan sho’rlanish va 
botqoqlanish tufayli noqulay holatga keladi. Tuzning kelib chiqishi asosiy 
manbalari quyidagilar hisoblanadi: tog’ jinslari va minerallarning yemirilishi, 
vulqon otilishi, yer yuzasiga yaqin joylashgan gumbaz, tosh tuzlar (tosh konlari), 
yerning tub qatlamlaridan chiqayotgan sho’r buloqlar, biokimyoviy omillar tasirida 
tuzning paydo bo’lishi kabilardir. Sizot suvlar minerallashgan mintaqalarda, ular 
sathining ko’tarilib ketishi natijasida ham tuproqlar sho’rlanadi. O’zbekiston 
sharoitida eng kuchli xavf solib turgan holat - bu minerallashgan sizot suvlari 
sathining yuqoriga ko’tarilishidir. Sug’orish natijasidagi sho’rlanish, avvalgi
tuproq suv rejimining buzilishi oqibatida sodir bo’ladi. Bunda yer tuproq-
gruntning juda chuqur qatlamlaridagi tuz zahiralarini sizot suvlarida erishi 
hisobiga sho’rlanadi. Respublikamizda sug’oriladigan yerlarning 60-70% turli 
darajada sho’rlangan bo’lib, ularning sho’rlanish darajalarini aniqlashning amaliy 
ahamiyati shundaki, ular sho’r yuvish meyorini belgilashda , ekinlarni tarkibi va 
ularni joylashtirishda, kollektor-zovur tarmoqlarini ish faoliyatini baholashda 
muhim ahamiyatga egadir. 
Shimoliy iqlim zonasida g’o’zani 1-2-0 yoki 1-3-0 sxemada 3-4 marta 
sug’orish kifoya qilsa, markaziy iqlim zonasida 2-3-0 yoki 2-4-1 sxemada 5-7 
marta, janubiy iqlim zonasida esa 1-5-1 yoki 2-6-1 sxemada 7-9 marta sug’orish 
kifoyadir. 
Ekinlarning tuz ta’siriga chidamliligi o’simliklarning yoshiga, tuproqdagi 
tuzlar tarkibiga, tuproq namligiga, tuproq unumdorligiga, iqlimiy sharoitlarga, 
ekin turiga bog’liq bo’ladi. Ekinlar tuz ta’siriga chidamliligi bo’yicha 3 
guruhga bo’linadi: chidamsiz, o’rtacha chidamli va chidamli. O’simliklarni o’sish 
sharoitlarini o’zgartirish yo’li bilan ularni tuz ta’siriga chidamliligini oshirish 
mumkin. 

---