I. S. Tuxliyev «turizmasoslar i»

7.3. Madaniy – tarixiy resurslar
Ma’lum hududda turizmni rivojlantirishda u joyning tarixiy – madaniy resurslari saloxiyati asosiy o‘rinni egallaydi. Turistlik xizmatda madaniy – tarixiy resurslardan ko‘p maqsadlarda foydalanish mumkin. Madaniy majmualarning jozibadorligi ularning tarixiy va ta’sviriy bahosiga, foydalanish qo‘layliliga bog‘liq.

Mavjud resurslardan turizm faoliyatida intensiv foydalanish, ya’ni antropogen yukning oshib borishi natijasida tabiiy turistlik resurslarning ifloslanishiga, tarixiy obidalarning tez buzilishiga olib keladi.

Turizmga oid Gaaga deklaratsiyasida qo‘yidagi takliflar bildirilgan:

• 
  turistlarni mamlakat ichkarisida yoki chet elda borgan joylarida madaniy meros va atrof – muhitni saqlashga, ularga nisbatan hurmatda bo‘lishga o‘rgatish, hamda targ‘ib qilish;
  
• 
  joylarda turistlarni qabul qilish darajasini aniqlash, me’yordan ortishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim deb ta’kidlanadi.
  

Madaniy – tarixiy resurslarga moddiy va madaniy turli yodgorliklar majmuasi, ma’lum mintaqaning turistlik qiziqish ob’ektlari hisoblanadi.

Mintaqalarning arxitektura yodgorliklariga boyligi turizmni rivojlanishiga turtki bo‘ladi. Ammo oxirgi paytlarda turistlik oqimning oshishi ayrim muammolarni ham keltirib chiqarmoqda.

Madaniy – tarixiy resurslardan turizm maqsadida saqlashni quyidagicha amalga oshirish taklif qilinadi:

• 
  mavjud tarixiy joylar, binolar va yodgorliklarni turistlik qiziqish ob’ektlari sifatida qayta tiklash;
  
• 
  tabiiy resurslarni muhofaza qilishni faollashtirish;
  
• 
  turistlik ehtiyojni qondirish maqsadida atrof – muhitni saqlash va yaxshilashda boshqaruv organlari ma’suliyatini oshirish.
  

Turistlik resurslar ichida jahon ahamiyatidagi madaniy ob’ekt va yodgorliklar asosiy o‘rinda turadi. «Madaniy meros» deyilganda qo‘yidagilar tushiniladi:

• 
  yodgorliklar: arxitektura binolari, arxeologik ahamiyatidagi joylar, ilmiy, madaniy va tarixiy ahamiyatga ega g‘orlar, tarixiy yozuvlar;
  
• 
  ansambllar: ilmiy, madaniy yoki tarixiy ahamiyatga ega o‘zaro bog‘langan binolar guruhi. Masalan, Registon ansambli;
  
• 
  mehmondo‘stlik joylari: inson yoki tabiat tomonidan yaratilgan estetik, etnografik, tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan, o‘ziga jalb qiluvchi o‘ziga xos joylar.
  

Butunjahon madaniy merosi ro‘yxatiga kiritiladigan ob’ektlarning qo‘yidagi xususiyatlari hisobga olinadi:

• 
  inson ijodining noyob namunalari;
  
• 
  ajoyib madaniy, arxitektura ob’ektlari, hamda madaniy landshaftlari-ning alohida ahamiyatga ega hududlari;
  
• 
  zamonaviy sivilizatsiyaning noyob namunalari, qurilishlari;
  
• 
  inson tarixi bilan bog‘liq binolar yoki arxitektura ansambllari, landshaftlari.
  

Tabiatning noyob ko‘rinishlarini butunjahon ro‘yxatiga kiritiladigan xususiyatlari qo‘yidagilardan iborat:

• 
  er qatlamining shakllanishida geologik-geomorfologik jarayonlar asosida shakllangan yodgorliklar;
  
• 
  turli-tuman o‘ziga hos ekosistemalar, landshaftlar;
  
• 
  ma’lum mintaqaning o‘ziga xos o‘simlik va hayvonlari;
  
• 
  kamyob biologik turlari.
  

Turistlik hudud yoki akvatoriya – turistlik faoliyatda foydalanadigan noyob turistlik resurslar joylashgan hududdir.