|
3,3.6-rasm . Tehronda Abu Rayhon
Beruniyga o ‘rnatilgan haykal
49
sharoitlari, ayniqsa, buloqlar, betakror tabiiy go‘shalar, issiq suv-
laming davolash xususiyatlari haqida juda ko'p ilmiy m a’lumotlarni
o ‘z asarlarida qayd etgan.
Nosir Hisrav
Balx shahri yaqinidagi Qobodiyon qishlogMda
tug‘ilgan. U 1045-yilning kuzida Murg‘ob daryosi bo‘ylab janubga
yurib, daryoning boshlanishigacha yetib borishda ko‘rganlarini
o ‘zining esdaliklariga tushirgan. Ikkinchi sayohatini u 1046-yil
Arabistonga qarab boshladi. Manbalarda keltirilishicha, uning bu
safari XI asrda amalga oshirilgan eng uzoq muddatli. qiziqarli va
m a’iumotlarga boy bo‘!gan sayohatlardan biri hisoblanadi.
Mazkur sayohat Marvdan boshlanib, Eronning shimoiiy qismi,
Armaniston, Turkiya janubi, Arabistonning Makka va Madina
shaharlari, Livan va hozirgi Isroil yerlaridan o ‘tib, Misrgacha da-
vom etgan. Shundan keyin olim Hindistonning shimoiiy viioyat-
lariga sayohat qilgan. Uning «Safamoma» asari jahon geografiya-
sidagi eng nodir asarlardan biri sifatida qabul qilingan.
M ah m u d
Qoshg‘a-
riy
Xitoyning Qashqar
shahrida tug‘ilgan. Man-
balarga ko'ra, u Janubi-
g‘arbiy Osiyoning ko‘p-
lab shaharlarida boMgan,
Bog‘dodda ham yasha-
gan. Turkiy tillam ing xu-
susiyatlarini
o ‘rganish
maqsadida olim ko‘p yil-
lar davomida Rumdan
Mochingacha, 0 ‘rta Yer
va Qora dengizlari bo‘ylaridan to Xitoygacha sayohat qilgan, turkiy
qabilalar yashaydigan yerlar, shahar va qishloqlarni kezgari. Uning
«Devoni lug‘atit turk» (Turkiy so‘z!ar lug‘ati - «Devon») dunyo
ilmining nodir qomusiy asari sifatida tan olingan. Shuning uchun
ham, sharqshunos olim N. Baskakov Mahmud Qoshg4ariyni
«Turkiy tillarni qiyoslash borasida yo'lchi yulduz» deb atagan
bo‘lsa, yana bir taniqli sharqshunos olim uni «XI asrning Radlovi»
deya ta’riflagan edi. Uning safar marshrutlari davomidagi tabiiy
geografik mintaqalaming iqlim xususiyatlari va ulardagi farqlar
50
haqidagi ma’lumotlari hozirgi turizm sohasi uchun xizmat
qilmoqda.
Abdulqosim M ahm ud ibn U m ar az-Zam ahshariy (1075-
1144) 1075-yilning 19-martida Xorazmning Zamahshar qishlogida
tugilgan. U hayoti davomida tinmay sayohat qilgan. Sayyoh-olim
Sharq, xususan, musulmon mamlakatlarini 1100-1122 va 1127—
1139-yillarda ikki marta aylanib chiqqan. Zamahshariy Xuroson,
Eron, Arabiston, Iroq, Yaman, Suriya, Marv, Nishopur, Isfaxon,
Bog‘dod, Xijoz, Damashq va Makka shaharlari da b o iib , asarlari
uchun boy manbalar to‘plagan.
Uning tilshunoslikka oid «Asos al-balog‘a» (So‘zga ustalik
asoslari), «Samim al-Arabiya» (Arab tili m agizi) va «А1-
Kashshof» Qomusiy asari Qur’on tavsifiga oid asarlar o‘rtasida eng
mukammali ekanligi sharqshunos va arabshunos olimlar tomonidan
tan olingan. Shu sababli, mazkur asardan dunyoning turli mamla
katlari universitetlarida asosiy darslik sifatida hozirgacha foydalanib
kelinmoqda.
Hofizi A bru (1362-1431). Temuriylar sulolasining tarixchi va
geografi Hofizi Abru Hirot shahrida tug‘ilgan. Hayoti davomida
ko‘plab sayohatlarga chiqqan, Yevrosiyoning Hindistondan to
Shomgacha boigan yerlarini, Kavkaz va Rossiyaning ko‘plab
viloyatlarini kezgan. Uning o‘zi bu haqda shunday yozib qoldirgan:
«Yiroq safarlar asnosida Movarounnahr, Turkiston, Dashti Qipchoq,
Xuroson, Iroq, Ozarbayjon, Eron, Mug‘on, Gurjiston, Katta va
kichik Armaniston, Rus va Shorn yerlarining barchasini, Frot dar-
yosi sohillarini, Xazar sohillarini, Qobulni, M oitonni va Hindis-
tonni ko‘rdim».
A bdurazzoq Sam arqandiy (1423-1482). 1441-1444-yiIlarda
(Afanasiy Nikitindan 25 yil oldin, Vasko da Gamadan 56 yil oldin)
Hindistonga dengiz orqali borish yoiini birinchi b o iib bosib o ‘tgan
va ushbu yo‘nalishdagi hududlami geografik jihatdan tasvirlab
bergan sayyoh vatandoshimiz Abdurazzoq Samarqandiydir. U
sayohati davomida Xurosonning qumli choilari, Markaziy Osiyo-
ning janubi, Ozarbayjon, Eron, Iroq orqali o‘tib, Fors ko‘rfazidan
Arabistonga chiqqan va mazkur dengiz orqali Hindistonga yetib
borgan. Hindistonga borgan mashhur rus sayyohi Afanasiy Nikitin
va golland sayyohi Vasko da Gamalar Hindistonga dengiz y o ii
51
bi/an borishda vatandoshimiz Abdurazzoq Samarqandiynirfg asar-
laridan foydalanganliklarini yozib qoldirishgan.
Zahiriddin M uham m ad
B obur (1483-1530). Zahiriddin
yoshlik chog‘laridanoq turli sayohatlami yaxshi ko‘rgan. U i 5-16
yasharligida Farg‘ona, Samarqand va Toshkent hududlarini bir
necha rnarta aylanib chiqqan. 19 yoshga toMganda, Hisor tarafidan
toqqa ko‘tarilib, Fandaryo va IskandarkoM orqali Zarafshon vo-
diysiga o ‘tib, Samarqandga kelgan. Bohurning yozishicha. 21 yoshi-
gacha Farg'onadan Buxorogacha, Toshkentdan Hisor va Hirotgacha
boMgan barcha shahar va qishloqlarda hamda dashtu togMarda
boMgan. U umrining 30 yilini safariarda o'tkazdi. Sayohatiari
davrida o ‘zining shoh asari «Boburnoma» uchun boy maMumotlar
to'plagan. «Boburnoma» 0 ‘rta Osiyo, A fg‘oniston va Hindiston
davlatlarining geografiyasi, tarixi, ijtimoiy-iqtisodiy hayoti, tabiati,
etnografiyasi va tibbiyotiga oid muhim maMumotlar to'plam i
jihatidan dunyodagi eng mukammal asarlar ro‘yhatiga kiritilgan.
«Boburnoma» da 1000 dan ortiq geografik nomlar, mamlakat,
shahar, qishloq, qal’a, dasht, tog‘, dovon, dara, daryo, ko‘prik,
kechuv, koM, chashma, bog‘, yaylov va joylarning riomlari
keltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
