Samarqand iqtisodiyot va servis instituti turizm: nazariya

7.2.1-rasm. Turistik xizmatlar xususiyatining «4 ta S» bilan
ifodalanishi.
Ehtiyojning vaqtinchalik nobarqarorligi, ehtiyoj  yuqori boigan 
davrda xizmat sifatining saqlanishini muammoli qilib qo‘yadi. Ko‘p 
narsalar  xizmat  ko'rsatish  vaqtida  uni  rad  etish  holatiga  bogiiq 
boiadi.  Aynan  bir  kishi  bugun  sizga  yaxshi  xizmat  ko‘rsatishi 
mumkin,  ammo  ertasi  kuni  sifatsiz  xizmat  qilishi  ham  ehtimoldan 
xoli  emas.  Bunday  sifatsiz  xizmat  ko‘rsatishning  turli  sabablari 
boiishi  mumkin: xizmat sifatidagi o‘sish va tebranishlar, mehmon- 
do‘stlik  industriyasi  sha’niga  mijozlar  tomonidan  aytiladigan 
e’tirozlar  norozilikning  bosh  sababi  b o iib   hisoblanadi.  Turistik 
xizmatlaming  o‘ziga  xos  xususiyatlari  yuqoridagi  7.2.1-rasmda 
keltirilgan.
121

---

7.3. Xizmat ko‘rsatish kiasslari va xizmatlar paketi
Xizmat  ko'rsatish  klassiari  taqdim  etilayotgan  xizmatlar 
sifatini  belgilash  uchun  ishlatiladi.  Turistik  mahsulot  turli-tuman 
xizmatlar  yig‘indisidan  iborat  bo‘lganligi  uchun,  ulami  turistga 
sotishda darajasini belgilash bilan bog‘liq muammolar kelib chiqadi. 
Turlar  va  xizmatlarning  darajasini  belgilash  bo‘yicha  bizning 
mamlakatimiz  bozorlarida  ham,  xalqaro  bozorda  ham  me?yoriy 
standartlar mavjud  emas.  Shuning  uchun  turoperator  va turagentlar 
tumi  sotishda  shartli  ravishda  tur  bo‘yicha  xizmatlarni  lyuks, 
birinchi klass, turistik klass, ekonom (iqtisod) klass qilib belgilaydi.
Lyuks  klass.  Ushbu  klass  bo‘yicha  turlami  tashkil  qilishda 
odatda  eng  yuqori  darajali  xizmatlar  jalb  qilinadi:  5  yulduzli 
hashamatli  mehmonxonalar,  birinchi  klass  va  biznes  aviatsiya 
samaliyotlarida  uchish,  hashamatli  restoranlarda  ovqatlanish, 
alohida transport,  lyuks klass  mashinalarida,  alohida  gid xizmatlari 
va  h.k.  Bunday  turlar  VIP-xizmat  ko‘rsatish  turkumi  (raziyadi) 
bo‘yicha taqdim etiladi.
Birinchi  klass  —  bu  ham  nisbatan  yuqori  darajali  xizmat 
ko‘rsatish  bo‘lib,  4-5  yulduzli  mehmonxonalarga  joylashtirish, 
biznes  klass  darajadagi  samaliyotlarda  uchishni,  qimmatbaho 
restoranlarda  ovqatlanishni,  individual  transfertni,  gid  xizmatlarini 
nazarda tutadi.
Turistik  klass  -   2-3  yulduzli  mehmonxonalarda  joylashti- 
rishni,  doimo  aviareyslaming  iqtisod  klasslarida  uchishni,  shved 
stoli bo‘yicha ovqatlanishni, guruhli transfertni nazarda tutuvchi eng 
ommalashgan xizmat ko‘rsatish turi hisoblanadi.
Iqtisod  klass  -   eng  arzon  xizmat  ko‘rsatish  turidir.  Odatda, 
iqtisod  klassdan  talabalar  va  kam  ta’minlanganlar  foydalanadi. 
Ushbu  klass  dasturlari  yuqori  darajada  boimagan  xizmatlarni  kam 
miqdorda taqdim etishni ko'zda tutadi:  1-2 yulduzli mehmonxonada 
joylashtirish,  yotoqxona  va  xostellarda  joylashtirish,  o‘z-o‘ziga 
xizmat  ko‘rsatish  tamoyili  bo‘yicha  faoliyat  yurituvchi  kichik  va 
kooperativ  mehmonxonalarda  joylashtirish,  charter  aviareyslarida 
uchish,  kutib  olish  va  kuzatish  jamoat  transportida  amalga 
oshirilishi  mumkin.  Bir  so‘z  bilan  aytganda,  hammasi  tejamli  va 
arzon bo‘ladi.
122

---

Ammo  shuni  unutmaslik  lozimki,  ushbu  belgilashiaming 
barchasi  shartlidir  va  ko‘pincha  ular  milliy  variantlar  va  farqlarga 
ega.  Nima  boiganda  ham  tumi  sotib  olishda  har  bir  xizmat 
darajasini va uning tarkibini aniqlashtirish lozim.
Xizmatlar  paketi  (to‘plami).  Amaliyotda  asosiy  turistik 
mahsulot bu xizmat ko‘rsatish majmuasidir, ya’ni turistlarga yagona 
paketda sotiluvchi xizmatlaming standart to‘plami. Xizmatlar paketi 
(to‘plami) turoperator tomonidan yaratilgan bo‘lib, ma’lum xizmat­
lar to‘plamidan:  tashish, joylashtirish,  ovqatlanish,  ekskursiyalar va 
h.k.  iborat  turistik  mahsulotdir.  Turdagi  xizmatlar  paketi  turist 
tomonidan  tanlangan  turistik  dam  olish  turi  bo‘yicha  ularning 
ehtiyojlari  va  sayohat  maqsadidan  kelib  chiqqan  holda  shakl- 
lantiriladi.  Tur  va  uning  paketini  shakllantirishda  turistlar  bilan 
ishlashning ikki variant! mavjud:
a) buyurtmali turlar sotilishi;
b) inklyuziv turlar sotilishi.
Buyurtmali  tur.  Buyurtmali  turlami  sotishda  dastumi 
shakllantirish  va  xizmatlar  tarkibini  yaxlitlash  turist  xohishiga 
binoan,  uning bevosita ishtirokida amalga  oshiriladi. Turistga taklif 
etilayotgan dam  olish  maskanida turli  xil tur xizmatlaming har biri 
bo‘ yicha har xil xizmat ko‘rsatish variantlari taklif etiladi:
•  joylashtirish -  joylashgan joyi  va turi, darajasi bo‘yicha turli 
xil mehmonxonalar.
•  ovqatlanish -  turli variantlar (toiiq yoki  yarim pansion yoki 
umuman ovqatlanishsiz) shved stoli yoki «alya kard» va h.k;
•  ekskursiyalar va ko‘ngifochar xizmatlar;
•  transport  xizmatlari  -   aviauchish  variantlari,  temiryoi  ta- 
shuvlar, avtomobil ijarasi va h.k. variantlari;
•   sport va davoianish kurort xizmatlari;
•  viza xizmatlari, shuningdek, sug‘urta xizmatlari.
Yuqorida aytilganidek,  bunday turlami tuzishda turistning o‘zi
bevosita ishtirok etishi ham mumkin.
Turist  tomonidan  tanlangan  xizmatlar  tur  dasturida  shakllan- 
tiriladi,  narxi  hisoblanadi,  uni  turist  turpaketga  ega  boigach 
toiaydi.  Odatda  bunday  buyurtmalar  agentliklarda  shakllantiriladi, 
so‘ng joriy  qilish  uchun turoperatorga yo‘na!tiriIadi.  Buyurtmalami