Samarqand iqtisodiyot va servis instituti raxmatulla xaitboyev ekologik turizm

Mamlakatimizda turizmni rivojlantirishda qishloq turizmining 
o‘rni.
O‘zbekistonda qishloq turizmini rivojlantirish muammolarini 
o‘rganishdan oldin, dastavval qishloq turizmining mohiyatini 
xalqaro miqyosdagi maqsadi va vazifalarini yaxshilab o‘rganishimiz 
lozim bo‘ladi. Chunki, tabiat bilan bog‘liq turizm turlari ko‘p 
hollarda bir-biri bilan bog‘liq holda yoki qo‘shilib ketadi yoki 
bitta ekologik turizmni tashkil qiladi va ekoturizm deb ataladi. 
A.Yu.Aleksandrova dunyodagi ko‘p davlatlar qishloq turizmini 
ekologik turizmning bir tarmog‘iga qo‘shishni yozadi va quyidagi 
ma’lumotlarni keltiradi
44
:
1. Yumshoq (Sanfter tourimus – nemischa; Soft Tourism – 
inglizcha).
2. Tog‘, Tabiat, shuningdek, yovvoyi tabiat (Mountain, Nature 
or Wildernestourism).
3. Yashil, Sarguzasht, Qishloq turizmi (Green, Adventure, 
Agro Tourism).
4. Ekologik turizm yoki Ekoturizm (Ekologikal Tourism or 
Ekotourism).
44 
Александрова А.Ю. География туризма, Москва, КноРус, 2010. C. 590.
Keltirilgan ma’lumotlar bo‘yicha qishloq turizmi 
ekoturizmning bir tarmog‘iga to‘g‘ri kelmoqda. Shuningdek, 
qishloq turizmini ko‘p davlatlarda agroturizm deb ham atashadi. 
Fransiyada, Buyuk Britaniyada, Germaniyada, Italiyada 
qishloq turizmi, Avstriya, Ruminiya, Avstraliyada ekoturizm, 
AQSH, Kanada va Afrika davlatlarida ekoturizm va hokazo. 
Shuning uchun ham qishloq turizmining mohiyatini ko‘plab 
davlatlarda har xil tushunishadi. Shu bilan birga e’tibor berish 
kerakki, dunyo davlatlarida turizmdagi atamalar hozirgacha 
bir sistematikaga tushirilgan emas. Agar diqqat qilsak turizm 
turlarining nomlarini ham turlicha tushunishimiz mumkin. 
Lekin bu turli tushunishlarga aniqlik kiritish talab qilinmoqda. 
Masalan, qishloq bilan bog‘liq turizm qishloq turizmi deb 
ataladi va “Qishloq joylardagi turizm” esa butunlay boshqa 
ma’no bildiradi.
Shuningdek, agroturizm qishloq joylardagi dehqonchilikni 
bildiradi. Agar bu qishloq turizmining o‘rniga “Qishloq 
joylardagi turizm” desak ko‘p jihatlar ma’lum bo‘ladi. Chunki 
qishloq turizmining ichida agroturizm ham bor. Xalqaro 
adabiyotlarda ham shunday chalkashliklar bor bo‘lsada, bu 
hozircha “Agroturizmni” ham “Qishloq joylardagi turizmni” 
ham birga qo‘shib “Qishloq turizmi” deb atasak to‘g‘ri 
bo‘ladi.
Qishloq turizmi rivojlana borgani sari albatta uning sohalari 
yoki yo‘nalishlari (agroturizm) alohida tarmoqlarga ajralib 
ketadi. Chunki, qishloq turizmi turizmdagi ko‘plab turlarni 
o‘zida qamrab olgan. Masalan, ekoturizmning asosiy resurslari 
qishloqlarda joylashgan, lekin biz unga sayohatni ekoturizm 
deb ataymiz, dehqonchilikka qiziqishni esa agroturizm deymiz. 
Qishloq turizmining mohiyatiga baho bermaganligimiz, 
mazmuniga tushunmaganligimizning bosh sababi qishloq turizmi 
tadqiqotlarini boshlamaganimiz hisoblanadi. Xuddi shuningdek, 
qishloq turizmining ichki turizm asosi ekanligini ham hozirgacha 
anglab yetganimiz yo‘q.

---

96
97
Ma’lumki, ichki turizm Butunjahon turizm tashkilotining tasnifi 
bo‘yicha – bir mamlakat aholisining o‘z davlati hududlaridagi 
turistik faoliyat deb belgilangan. Qishloq turizmi esa ichki 
turizmning asosiy obyektlaridan hisoblanadi. Shuning uchun ham 
turizm rivojlangan davlatlar dastlab o‘z davlatlarida ichki turizmni 
rivojlantirganlar, aholini turizm jarayonlariga tayyorlaganlar. Shu 
tariqa turmushdagi, ayniqsa qishloq turmushidagi tadbirkorlik 
kuchayib ketgan. Endi qishloq turizmini rivojlantirish ichki 
turizmning rivojlanishiga qayta asos, tayanch bo‘lishini ortiqcha 
isbotlab o‘tirishga izoh yo‘q. Lekin, tashkil qilinmaganligidan 
ichki turizmni tarixiy obidalari bor shaharlarga sayohat deb 
tushunmoqdamiz. 
Respublikamizda qishloq turizmini rivojlantirishni 
mamlakatimizdagi shahar aholisining qishloqlarda dam olishi deb 
tushunmog‘imiz kerak. Ana shu tushuncha bilangina O‘zbekiston 
qishloq turizmini rivojlantirishimiz mumkin. Bunday xulosaga 
kelishga asos albatta turizm va qishloq turizmi juda kuchli 
rivojlangan Yevropadagi qishloq turizmining geografiyasini 
o‘rganib chiqishimiz bo‘ldi. Hatto Yevropada ham qishloq 
turizmining rivojlanishiga sobiq ittifoqning katta salbiy ta’siri bor: 
Shimoliy Yevropa qishloq turizmi, Markaziy Yevropa qishloq 
turizmi, Janubiy Yevropa qishloq turizmi va Sharqiy Yevropa 
qishloq turizmi. 
Markaziy Yevropa qishloq turizmining beshigi hisoblanadi. 
Fransiya, Buyuk Britaniya, Germaniya – bu uchala 
mamlakat Yevropada birinchilardan bo‘lib qishloq turizmini 
rivojlantirishga kirishgan davlatlar hisoblanadi. Fransiya 
davlatining qishloq turizmi mamlakat sharqida va janubida 
kuchli rivojlangan, g‘arbida kuchsizroq rivojlangan. Bu holatning 
asosiy sababi fransiyalik tadbirkorlarning qishloqlarning 
tabiiy iqlim xususiyatlarini hisobga olganligidandir. Sharqda 
qishloq turizmi rivojlanganligining asosiy sababi bu joylarda 
tog‘ tizimlarining ko‘pligi hisoblanadi (Fransiya Alpi, Vogeza 
tog‘lari, Yura tog‘lari) va Shveysariya, Italiya, Germaniya, 
Belgiya va Lyuksemburg davlatlari bilan chegaradoshligidir. Bu 
davlatlardan Fransiyada qishloq turizmi turistik oqim ancha 
kuchli hisoblanadi. 
Fransiyaning janubi esa plyaj-cho‘milish zonalari bilan 
mashhurdir va vinochilik rayonlari ham aynan janubiy rayonlarida. 
Sharqda iqlim xususiyatlarining noqulayligi uchun qishloq turizmi 
kuchsiz rivojlangan. Lekin, davlat ushbu rayonlar uchun ham 
qishloq turizmini rivojlantirish strategiyasini ishlab bergan. Bu 
strategik reja bo‘yicha sharqdagi qishloq turizmi davlat mablag‘lari 
tomonidan kuchli ravishda qo‘llab-quvvatlanadi.
Germaniyada ham qishloq turizmi bir tekis emas. Bu 
mamlakatda qishloq turizmi boy rayonlarda kuchli rivojlangan. 
Chunki Germaniya davlati ham, mamlakatdagi boy rayonlar ham 
qishloq turizmini rivojlantirish uchun katta mablag‘lar ajratadi. 
Sobiq Germaniya demokratik respublikasi hududlarida ham 
qishloq turizmi g‘arbdagi hamshaharlari tajribalari hisobiga asta-
sekinlik bilan rivojlanib bormoqda.
Buyuk Britaniyada qishloq turizmi asosan janubda yaxshi 
rivojlangan. Buning asosiy sabablari katta shaharlar va poytaxtning 
janubda joylashganligi bilan izohlanadi. Ikkinchi sabab janubdagi 
qishloqlarda qadimgi madaniyat qoldiqlarining yo‘qligidir. 
Britaniya davlati ham qaysi rayonlaridagi qishloqlarda turistik 
oqimni tashkil qilish imkoniyatlari ko‘p bo‘lsa, o‘sha rayonlarga 
yengil foizli kreditlarni ko‘p ajratadi.
Shimoliy Yevropa davlatlaridagi qishloq turizmi qattiq tabiiy 
iqlim sharoitlariga moslashgan. Daniya davlatining qishloq 
turizmi Yevropa davlatlari uchun etalon hisoblanadi. Shimoliy 
Yevropa davlatlaridagi qishloq turizmi qish mavsumlarida 
shaharliklarning qishloqlarga kelib chang‘i sporti bilan dam 
olishiga asoslangan.
Yevropa davlatlari qishloq turizmini rivojlantirishda 
qishloqning ijtimoiy-iqtisodiy holatini ko‘tarishning davlat 
dasturlarini tuzishgan. Bu dasturlar qishloqlarni majmuali 
rivojlantirish rejalariga asoslangan bo‘lib, qishloq turizmini 

---

98
99
rivojlantirish zamirida qishloqlar aholisini ish bilan ta’minlash, 
qishloqlarda ishlab chiqarishni kuchaytirish, shahar aholisini 
qishloqlarga dam olish maqsadlarida yo‘naltirish masalalari hal 
qilinmoqda.
Biz qishloq turizmini rivojlantirish uchun dastlab davlat 
ahamiyatiga molik bo‘lgan “qishloq turizmini rivojlantirishning 
strategik rivojlantirish dasturi”ni ishlab chiqishimiz kerak. 
Chunki, hozirgacha qishloq turizmini rivojlantirish haqida 
katta-kichik hajmdagi tadqiqotlarni ham boshlaganimiz 
yo‘q. Masalan, Fransiya davlatida 1971-yildan “Turizm 
va qishloq joylari” assotsiatsiyasi, Angliyada 2000-yildan 
“Turizm va qishloqlarni rivojlantirish” agentligi, Avstriyada 
1991-yildan “Avstriya fermerlik turizmi assotsiatsiyasi” 
muvaffaqiyat bilan ishlab kelmoqda. Bu tashkilotlarning ish 
uslubini o‘rganganimizda ular birinchi navbatda “turizmning 
qishloqlarga yurishi” dasturini amalga oshirganlar va bu dasturni 
bosqichma-bosqich amalga oshirib kelmoqdalar.
Yuqoridagi ma’lumotlarni tahlil qilganimizda mamlakatimizda 
qishloq turizmini rivojlantirishda birinchi navbatda “O‘zbekistonda 
turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi” tarkibida “Qishloq 
turizmini rivojlantirish” bo‘limini tashkil qilishimiz lozim bo‘ladi. 
Bundan keyin «O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat 
qo‘mitasi»ning viloyatlardagi bo‘limlari ham, viloyat hokimliklari 
va tuman hokimliklari o‘z tarkiblarida qishloq turizmini 
rivojlantirish bo‘yicha turistik shtatlar ochish qishloq turizmini 
rivojlantirishda maqsadli yo‘nalish bo‘ladi. Bu bo‘limlar va turistik 
shtatlar qishloq turizmini rivojlantirish uchun quyidagi ishlarni 
amalga oshirishi zarur:
1. Turizmda talab va takliflar muvozanatini takomillashtirish.
2. Hududlar darajasida qishloq turizmini rivojlantirishning 
chiqimsiz, kamomadsiz holatiga erishish.
3. Qishloq turistik mahsulotining sifatini ko‘tarish.
4. Qishloq landshaftlarni muhofaza qilish.
5. Turistik firmalarga xodimlar tayyorlash sifatini yaxshilash.
6. Qishloq turizmi hamma uchun imkoniyatli bo‘lishi 
sharoitlarini yaxshilash.
7. Qishloq atrof-muhitini yaxshilash.
8. Qishloq turizmidan kelgan daromadni qishloq aholisi 
o‘rtasida teng taqsimlash.
9. Har bir fermer xo‘jaligining qishloq turizmi bilan shug‘ullanish 
sharoitlarini yaratish.
10. Qishloq turizmini g‘aroyib milliy mahsulot o‘rnida ko‘rish.
11. Qishloq turizmida marketingni tashkil qilish va talab-taklif-
iste’molchi tizimida ishtirokning strategik rejalarini ishlab chiqish 
va amalga oshirish.