Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

Yillar	Bosqichning nomi
Boskichning tavsifnomasi
1950-1960	Tizimsiz kommunikasiya bosqichi	Kommunikativ siyosat katta rol uynamaydi, doimiy talabni ta’minlash uchun tovar taklifi xajmiga konsentrasiya bosh masala xisoblanadi
1960-1970	Tovar kommunikasiyasi bosqichi	Sotishni tashkil etishda korxona kommunikativ vosi-talardan foydalanadi. Birin-chi rejaga reklama va sotishni ragbatlantirish chikadi
1970-1980	Maqsadli gurux kommunikasiya bosqichi	Kommunikasiya firmalar tomonidan foyda olishga imkon beruvchi maqsadli guruxlar bilan uzaro ta’sirda mijozlar bilan mulokot uchun ishlatiladi
1980-1990	Rakobatli kommunikasiya bosqichi	Kommunikativ sharoitni uzgarishi va kommunikativ rakobat kursatishning usishi korxonadan kommunikasiyani optimal shakl va vositalarini talab kiladi
1990-2010	Rakobatli va integrasiyalangan kommunikasiya bosqichi	Bozorni rivojlanish dinamikasi reklama tashuvchilariga media tarkatishni shakllantirishga olib keladi. Integrasiyalangan kommunikasiyaga utishni talab kiladi

Korxona uz firmasining yaxshi imidjini yaratish uchun kuplab kommunikativ jaranlar bilan uzaro kelishishga majburdir. Korxona tovar bilan rakobatlashib kommunikativ rakobatga chukurrok, ya’ni bozorni muximrok maqsadli segmenti va xaridorlari e’tiborini erishishga kurashib jalb etiladi.

Keyingi kommunikativ siyosatda strategik va taktik choralarni ichiga oluvchi fakat kompleks yondoshishi imkoniyati kuyiladi. Buning uchun korxonadan tadbirkorlikning integrasiyalangan kommunikativ konsepsiyasini yaratish va rivojlantirish talab kilinadi.
Integrasiyalangan kommunikativ jarayonning xususiyati bulib kommunikasiya vosita va jarayoni, tashuvchilari, shakllarining turli-tumanligi xisoblanadi.
Kommunikasiya kuyidagicha tasniflanadi: kontakt turi buyicha shaxsiy va shaxsiy bulmagan; jadalligi buyicha jadal va tarkor; kullash chastotasi buycha yagona va kup marotabalik; ta’sir natijasiga kura samarali va samarasiz.
Kommunikasiya tashuvchilari sifatida menejment(firma boshkaruvi); xodimlar; mijozlar; jamoat; biznes buyicha sheriklar.
Kommunikasiya jarayeni:
Xar kanday kommunikasiya uzatuvchi va kabul kilib oluvchi orasidagi signallarni yezish uchun signallarni kodlash-dekodlashtirish tizimi yerdamida, uzaro signal almashinuvini nazarda tutadi. Bundan kelib chikadiki, kommunikasiya samaradorligining asosiy shartlari kelib chikadi:
Kommunikasiya maqsadi: Uzatuvchi kanday auditoriyaga yetib bormokda ekan va kanday javob olmokchi ekanini anik bilishi lozim.
Ma’lumot tayerlash. Pivbar, xaridorlarning tajribasini va kuzda tutilgan auditoriyaning ma’lumotlarini dekodlash usulini xisobga olmok kerak.
Kanallarni rejalashtirish. Uzatuvchi uz ma’lumotlarini kuzlagan auditoriyaga eng yaxshi yetkazib bera oladigan kanallar orkali uzatish kerak.
Ma’lumot samaradorligi-uzatuvchining aks aloka signallari buyicha kuzlangan auditoriyaning uzatilgan ma’lumotlarga javobini baxolay olishi kerak.
Yukorida sanab utilgan samaradorlik shartlari xar kanday marketing kommunikasiya dasturiga kiruvchi karorlar tuplamini belgilaydi.
Marketing kommunikasiyasining ikki asosiy vosita-bu savdo xodimlari orkali shaxsli mulokatlar va reklama kanallari orkali shaxssiz mulokatlardir.
Shaxsiy savdo samaradorligi reklamadan ancha kupdir. Reklamaning yutugi uning narxida: reklama yeradamida bitta mulokat savdo agentining vizitidan ancha arzon.
Reklama kiska vakt oraligida kayta auditoriyalar bilan mulokat kilishga imkon bersa, agent esa oz sondagi kliyent (mijoz)larga bera oladi.
Tor doiradagi xaridorga kerak bulgan murakkab xoli keyin ishlatiladigan tovarga nisbatan umumiy tarzdagi soddalashtirilgan reklamadan kura savdo agentining tasviri kuchlirok.
Agent bevosita ta’sir etib xaridordan darxol buyurtma olishi mumkin xolda, reklamalarning tanikliligi va imidji orkali tavsir etish natijasi ancha vaktdan sung olinadi.
Shuning uchun kommunikasiyaning shaxsiy ta’siri ikkinchi darajali bulgan xollarda iktisod va ishlab chikarishi nuktai nazaridan reklamadan foydalanish maqsadga muvofik.
Kommunikasiyaning asosiy shakli bu reklamadir.
Reklama agentligi-bu reklama beruvchilar uchun ixtisoslashtirilgan xizmat turlarini taklif etuvchi vositadir. Boshkacha kilib aytganda reklama agentligi bu ijodiy xodimlar va tijoratchilardang iborat, mustakil korxonadir. U uz tovari uchun xaridor kidirayetgan buyurtmachilarga reklama tayerlaydi va uni reklama vositalarida joylashtiradi.
Reklama vositalari-ommaviy axborot (televizor, radio, ruznoma, jurnal), kaysiki reklama murojaatlarini keng tinglovchilar ommasiga yetkazuvchi reklama mutaxassislaridir. Jurnal, ruznomalar, televideniye va radiostansiyalar uzlarining noreklama mazmuniga kerakli tinglovchilarni jalb kiladi, reklama beruvchilar esa ularga murojaat etish imkoniyatiga ega buladi.
Boshka reklama vositalari esa ma’lum darajadagi kishilarni uziga jalb etish maqsadida reklama murojaatlariga (tugri aloka reklamasi, maketlar, jamoat transportidagi turli yezuvlar, savdo binolarini reklama jixatidan bezash) tayanadilar. Reklama- bu ommani xabardor kilish usulidir. Iste’molchilar bilan yakin aloka urnatishda ommaviy axborot vositalari unga yerdam kiladi.
Savdo reklamasining uziga xos xususiyati xaridorni chorlash va chakirishdan iborat. Shu bilan birga, savdo reklamasi axoli salomatligi yulida tovarlarning ayrim turlarini iste’mol kilishni kupaytirish maqsadida ularga ta’sir utkazish vositasidir.
Xalkning turmush darajasi osha borishi, savdoga bulgan talablar kuchayishi va kupincha yangi talablar kuyilishi reklama bilan boglikdir, chunki savdo xalk iste’molini kondirish jarayenidir.
Reklama savdo madaniyatini oshirishga kumaklashmogi lozim. Reklama yaxshi yulga kuyilgan bulsa, xaridorlar uzlariga zarur tovarlarni tez topib, oson va kup vakt sarflamay sotib oladigan buladilar. Shu tarika tovarni sotish tezlashadi, savdo xodimlari mexnatining samaradorligi ortadi, muomala chikimlari kamayadi.
Savdo reklamasi aloxida xammaga ma’lum bulgan ba’zi bir tovarlar tugrisida foydali ma’lumotlar berish, shu tovarlarning xususiyatlari, kimmatli jixatlari, ularni ishlatish usullarini tushuntirishi kerak.