Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

4. Raqobat muhiti holatini baholash mezonlari va asosiy ko‘rsatgichlarini aniqlash usuli
Raqobat muhitini baholash raqobatni qo‘llab – quvvatlash hamda raqobatni rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Bugungi kun mamlakatlarning antimonopol qonunchilik bazasiga yondoshuv masalasida turli usullar mavjud. Rossiya hamda bizning Respublikamiz tovar va xizmatlar bozorlarini tahlil qilishda raqobat muhitini o‘rganishning quyidagi ko‘rsatgichlardan foydalanish nazarda tutiladi:

Raqobat ko‘rsatgichi	mohiyati	parametrlari
Izchillik darajasi	Xo‘jalik sub’ektlari o‘rtasidagi raqobatlashuv darajasini baholashda qullaniladi	Sub’ektlar faoliyatini tavsiflovchi ma’lumotlar asosida
Raqobat muhiti holatini baholash	Raqobat muhitining rivojlanish darajasini aniqlaydi	Xo‘jalik sub’ektlarini tavsiflovchi asosiy ko‘rsatgichlarni surab bilish orqali shuningdek, statistik ma’lumotlarga tayangan holda aniqlanadi.

1. 
   Raqobatning izchillik darajasi
   

1. Raqobatning izchillik darajasi ko‘rsatgichi tarmoqda ishtirok etayotgan xo‘jalik sub’ektlarining (respondentlar) faoliyati bo‘yicha anketa surovlari asosida olingan xulosalarni qayta ishlash orqali baholanadi (anketa ilovada). Har bir savol variatsialangan holda miqdor qiymati bilan belgilanadi. Surovlar reprezentativ tanlama asosida utkaziladi.
2. Raqobat muhiti holatini baholashda raqobat muhitini aniqlovchi mezonlar tarkibiga kirgan indikatorlar jamlamasining o‘rtachasini hisoblash orqali aniqlanadi.
,
Bu yerda
E – raqobatning izchillik darajasining ko‘rsatgichi;
- i- indikatorning unifikatsiyalangan qiymati;
 – i- indikatorning vazni,
 , yoki jami indikatorlarning umumiy vazni 100% deb belgilanadi.
Indikatorlar vaznlarining qiymati ekspertlar surovlariga asoslangan holda Tomas Saatining «tabaqalar tahlili metodi» bo‘yicha aniqlanadi.
5. Raqobat izchilligi ko‘rsatgichi (E)ning qiymati 0 va 1 oralig‘idagi shkalalarda aniqlanadi.
Agar raqobat izchilligi ko‘rsatgichi (E)ning qiymati 0ga teng bo‘lsa, tarmoqdagi raqobat negativ holatda bo‘ladi.
Agar raqobat izchilligi ko‘rsatgichi (E)ning qiymati 1ga teng bo‘lsa, tarmoqdagi raqobat pozitiv deb topiladi.
6. Raqobat izchilligi ko‘rsatgichi tarqibiga kiruvchi indikatorlar shkalasi (Ye)ning qiymatini 0 va 1 oralig‘idagi shkalalarni miqdor ko‘rinishiga o‘tkazib quyidagi formula asosida hisoblash mumkin.

6. Shkali indikatorov, vxodyashix v sostav pokazatelya intensivnosti konkurensii, preobrazuyutsya v unifitsirovannuyu shkalu ot 0 do 1 po sleduyushim formulam:
a)  - i- indikator va raqobat izchilligi ko‘rsatgichi o‘rtasidagi aloqaning ijobiy tavsiflangan vaziyatni aniqlaydi;
b)  - i- indikator va raqobat izchilligi ko‘rsatgichi o‘rtasidagi aloqaning salbiy ekanligini tavsiflaydi.
Bu yerda
– o‘tkazilgan surovlar natijasiga ko‘ra aniqlangan indikatorlarning dastlabki qiymati;
 – raqobatning izchillik darajasi ko‘rsatgichi bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan va bir xil shkalada aniqlanadigan indikatorlarning unifikatsiyalangan qiymati;
min, max – i-indikatorning mos ravishdagi minimal va maksimal qiymatlari.

1.