Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

Birlamchi axborotlar (primary data) – Tadqiqotchilar tomonidan mustaqil ravishda maxsus marketing muammolarining yechimini topish maqsadida olingan axborotlardir. Birlamchi axborotlar, marketolog tomonidan aniq muammoning yechimini topish maqsadida to’planadi. Bu jarayon marketing tadqiqotlari (biz yuqorida ko’rib o’tgan oltita bosqich) da amalga oshiriladi va sezilarli darajada vaqt va moliyaviy resurslarni talab etadi.
Ikkilamchi axborotlar (sekondary data) – marketing tadqiqotlari o’tkazilgunga qadar to’langan, lekin tadqiqot ishlariga bog’liq bo’lmagan axborotlar bo’lib, uni tez va arzon to’plash mumkin. Masalan, turli gazeta va jurnallar, korxonaning turli hisobotlari, Journal of Marketing, Journal of Marketing Research, Iqtisodiyot va ta’lim, Bozor, pul va kredit kabi jurnallarning ma’lumotlari ikkilamchi axborotlar hisoblanadi. Birlamchi axborotlarga nisbatan ikkilamchi axborotlar tez va oson to’planadi, qayta ishlash oson va bunda sezilarsiz moliyaviy va vaqt resurslari sarflanadi.
Ikkilamchi axborotlar muammoni aniqlash, aniq ifodalash, uning yechimiga oid yondashuvlarni ishlab chiqish va tadqiqot rejasini ishlab chiqish, mavjud gipotezalarni dastlabki sinovdan o’tkazish mumkin.
Ikkilamchi axborotlar marketolog oldida turgan muammolarni yechishdan yiroq va ularga zarur yoki zarur emasligi noaniq bo’lib, ayrim hollarda tadqiqot jarayonida qo’llash imkoniyatini cheklaydi.


1-jadval
Birlamchi va ikkilamchi axborotlarning taqqoslanishi

№	Mezonlar	Birlamchi axborotlar	Ikkilamchi axborotlar
	To’plash maqsadi	Tadqiqot muammolarini yechish maqsadida	Boshqa muammolarni yechish maqsadida
	To’plash jarayoni	sezilarli darajada murakkab	Tez va oson
	Sarflanadigan xarajatlar	Sezilardi darajada mablag’ sarflanadi	Kam mablag’ sarflanadi
	Sarflanadigan vaqt	Uzoq davom etgan tadqiqotlarga bog’liq	Qisqa vaqt sarflanadi
	Maqsadlarga mosligi	Qaysi maqsadlarda to’planganligiga bog’liq	Tadqiqot maqsadlariga mosligi bilan aniqlanadi
	Ma’lumotlarning tarkibi	Tayanch o’zgaruvchilar, qo’rsatkichlar va tegishli tovar kategoriyalarini o’z ichiga oladi	Imkoniyatdan kelib chiqqan holda tayanch o’zgaruvchilar, ko’rsatkichlarga moslanadi
	Ishonchliligi	Axborot manbasining ishonchliligi, nufuzi va haqqoniyligiga bog’liq	Axborotlarning birlamchi manbadan olinganligiga bog’liq
	Xato va kamchiliklar	Tadqiqot o’tkazish, ma’’lumotlarni to’plash, so’rov o’tkazish, ma’lumotlarning qayta ishlanishiga bog’liq	Turli manbalardan olingan axborotlarning o’zaro taqqoslanishiga bog’liq

Ikkilamchi axborotlarni quyidagicha tasniflash mumkin: