Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

Nazorat va muhokama uchun savollar:
1. Global marketingda taqsimot siyosati mohiyati nimada?
2. Taqsimot kanallarining nech xil turi mavjud?
3. Global taqsimot kanalining strukturalarini tushuntiring.
4. Xorijiy bozorlarda vositachilarni ishlash shartlari nimalardan iborat?
5. Vositachilarni tanlashda nimalarga e’tibor beriladi?

8.2-ma’ruza. Tovar tarqatish kanallarining tuzilishi va turlari. Vertikal marketing tizimi.
Reja:
1.Taqsimlash kanallarining turlari.
2.Taqsimlash kanallarining tuzilish variantlari.
3. Vertikal marketing tizimining asosiy turlari.


1. Taqsimlash kanallarining turlari
Oxirgi paytda eng ko‘zga tashlanarli voqea sifatida ana’anaviy taqsimlash kanallariga qarshi harakat qiluvchi vertikal va gorizontal marketing tizimlari paydo bo‘ldi.
An’anaviy taqsimlash kanallari mustaqil ishlab chiqaruvchi, bitta yoki bir nechta ulgurji savdogar va bitta yoki bir nechta chakana savdogardan iborat bo‘ladi. Taqsimlash kanalining har bir a’zosi alohida korxona bo‘lib, butun tizimning oluvchi foydasiga zarar yetkazilsada, o‘zining maksimal darajada foyda olishiga intiladi. Taqsimlash kanali a’zolaridan hech biri boshqa a’zolar faoliyatini to‘liq nazorat qila olmaydi.²⁵
Ichki kanallarni ularning darajasi bo‘yicha tavsiflash mumkin. Taqsimlash kanali darajasi bu tovar va unga egalik huquqini yakuniy haridorga yetkazish bilan shug‘ullanishda u yoki bu ishni bajaruvchi istalgan vositachidir. Ishlab chiqaruvchining o‘zi ham malum bir ishlarni bajarishi tufayli u ham, yakuniy iste’molchi ham taqsimlash kanaliga kiritiladi. Kanalning uzunligi undagi oraliq darajalar soni bilan belgilanadi.
Nolinchi darajali kanal (bevosita marketing kanali) tovarni bevosita iste’molchilarga sotuvchi ishlab chiqaruvchidan iborat.
Bitta darajali kanal o‘z ichiga bitta vositachini kiritadi. Iste’mol bozorlarida odatda bunday vositachi vazifasini chakana savdogar bajarsa, sanoat yo‘nalishidagi tovarlar bozorida bu vazifani sotuv bo‘yicha agentlar yoki brokerlar bajaradi.
Ikki darajali kanal ikkita vositachidan iborat bo‘ladi. Iste’mol bozorlarida odatda bunday vositachi vazifasini ulgurji va chakana savdogarlar bajarsa, sanoat yo‘nalishidagi tovarlar bozorida bu vazifani sanoat distribyuteri va dilerlar bajaradi.
Uch darajali kanal uchta vositachidan iborat bo‘ladi. Masalan, go‘shtni qayta ishlash sanoatida ulgurji va chakana savdogar o‘rtasida odatda mayda ulgurji savdogarlar faoliyat ko‘rsatadi. Mayda ulgurji savdogarlar yirik ulgurji savdogarlardan tovarni sotib oladilar va odatda yirik ulgurji savdogarlar xizmat ko‘rsatmaydigan chakana savdo korxonalariga qayta sotadilar.
Vertikal marketing tizimiesa aksincha, yagona tizim sifatida harakat qiluvchi ishlab chiqaruvchi, bitta yoki bir nechta ulgurji savdogarlar va bitta yoki bir nechta chakana savdogarlardan iborat bo‘ladi.
Gorizontal marketing tizimlari ikki yoki undan ortiq firma yangi ochilayotgan marketing imkonyatlarini birgalikda o‘zlashtirish uchun hatti-harakatlarini birlashtirishga tayyor bo‘lganda yuzaga keladi.