Samarqand Iqtisodiyot va Servis instituti Iqtisodiyot fakulteti ik-s-119 talabasi Madrimov Musobek G’aniy o’g’lining

3.17-rasm. Narx minimal bo’lganda mahsulot ortiqchaligi.

Agar sotuvchilarga tovarni maksimal narx dan yuqori narxda sotishga ruxsat bo’lmasa, taklif miqdor bilan chegaralangani uchun, norasmiy bozor (xufiyona bozor) vujudga keladi (rasmda bu nuqta orqali ifodalangan va bu bozorda tovar norasmiy bozor narxi da sotiladi; muvozanat narxdan ancha yuqori bo’lishi mumkin).

Mahsulotning narxi minimal narx deyiladi, agar minimal narx muvozanat narxdan katta bo’lsa, (R_e-muvozanat narx) (2.17-rasm) va narx ni pasaytirish mumkin bo’lmasa.

Bunday minimal narx davlat tomonidan, ushbu mahsulotni ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish uchun o’rnatiladi. Minimal narxning o’rnatilishi, ortiqcha mahsulotning vujudga kelishiga olib keladi yoki mahsulotlar sotilmasdan omborlarda to’planib qolishiga olib keladi. Bu vaziyat 2.17-rasmdagi grafikda keltirilgan, ortiqcha mahsulot hajmi ga teng. Agar davlat mahsulotni minimal narxdan past narxda sotishga ruxsat bermasa, bu erda ham norasmiy bozor vujudga keladi. Grafikdagi nuqta ortiqcha mahsulotni norasmiy ravishda muvozanat narxdan past narxda ( narxda) sotilishi mumkin bo’lgan vaziyatni ko’rsatadi. Shunday qilib, talab va taklif modeli orqali bozor narxlarini o’zgartirishning oqibatlarini chuqur tahlil qilish mumkin.

XULOSA

Umumiy qilib xulosa qiladigan bo’lsak, bozor munosabatlarida davlat aralashuvi qisman bo’lishi kerak. Ya’ni bozorlarda adolat bo’lishini, huquqiy tenglik bo’lishini, sog’lom raqobat shakllanishini va soliqlar qo’yilishini nazorat qilishi kerak. Lekin, narx-navoga aralashmasligi, sotuvchi va iste’molchilar o’rtasidagi munosabatlarga aralashmasligi kerak. Unda bozordagi narx-navoni kim nazorat qiladi degan savol tug’ilishi tabiiy. Bunga javoban biz bozorni talab, taklif va raqobat nazorat qiladi deyishimiz mumkin bo’ladi! Bu shuni anglatadiki, bozor o’zini o’zi boshqarish xususiyatiga ega. Bu boshqaruvni bozordagi talab va tovar taklifi o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik ta`minlaydi. Bozordagi sotuvchilar o’rtasidagi raqobat nafaqat tovar sifatini, balki, maksimal va minimal narx nazoratini ham avtomatik shakllantiradi. Lekin, bunda davlat bozordagi mahsulotlar eksportini nazorat qilishi zarur. Sababi, mamlakatning jahon bozoridagi nufuzi, o’rnini eksport qilinayotgan mahsulot va tovarlar hal qilib beradi. Va albatta, bu bilan davlat iqtisodiyotni barqarorlashtiradi!