Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ekskursiya xizmatini tashkil qilish

«Sakkiztepki»
atias yoki 
«Xonatlas»
deb yuritiladi. «Xonatlas»ning barcha siri 
uning to‘qilishida boMib, u sakkiz tepkiii dastgohda to‘qiladi.
12.1 -rasm. Atlas tu rlari.
A dras — yarim ipak gazlama va shoyi to‘qishda Marg‘ilon yur- 
timizning yirik shaharlaridan Buxoro va Samarqand singari dun- 
yoga tanildi. Sohaning eng rivojlangan davri XVIII asr oxiri XIX 
asr boshlariga to‘g‘ri keladi. Shu davrlardan hozirgi kunimizgacha 
saqlanib kelinayotgan «Sirg‘a», «Tomchi», «Sayqal», «Gulno- 
mozshom», «Yahudiy», «Xosiyatxon» kabi atlas matolarining 
to‘qi!ishi jihatidan bir-birlarini takrorlamaydigan rang-barang tur­
lari yaratildi. Shulardan «sirg'a», «oltin teri», «bodom nusxa» kabi 
turlari butun dunyoga mashhur.
MargMlon atlaslarining o ‘z yaratilish tarixi va ma’no-mohiyati 
bor. «Navro^z» nomli atlas shod-xurramlik xuddi bayramona ruhni 
aks ettirgan bo‘lsa, «Sohibqiron Amir Temur» nomli nusxada ikki 
xil tasvir bor. Birida toju taxt saltanati namoyon etilsa, ikkinchisida 
go‘zaI Samarqand tasviri tushirilgan. Buyuk alloma Ahmad al- 
Farg‘oniy tavalludining 1200 yilligiga atalgan atlasga alohida jilo
236

---

berilgan. Uning gullari sokin, lojuvard osmon gumbazida, xuddi 
allomaning jahonga dong‘i ketgan shonu shuhrati kabi charaqlab 
turgan quyoshning zarin nurlarini namoyish etadi.
12.2-rasm. 
Adras tnrlari.
Momolarimiz sevib kiygan «Bodom nusxa», «Adras», «Nigo- 
ra», «Parpasha», «Qora atlas», «Bargi karam», «Chaqirim», «No- 
mozshomgul», «Qora ko‘zim» xonatlas nusxalari hozirgi zamon 
ruhiga moslanib qaytadan ta’mirlandi. Natijada, ko'pchilik suyib 
kiyadigan pishiq va puxta matolar yuzaga keldi. Ulaming har 
biri shunday mahorat bilan ishlanganki, kishi e ’tiborini beixtiyor 
o ‘ziga jalb etadi.
Bir xil nusxadagi xonatlas to‘qilib tayyor holga kelgunga qadar 
20 xildan ortiq mehnat jarayonini bosib o ‘tadi. Ayniqsa, atlasning 
xaridorgir chiqishida rang tayyorlashning ahamiyati katta. Ma­
hal liy xomashyo ham arzon, ham tabiiy mahsulotlardan bo‘lgan 
anor po‘stlog‘i, yong‘oq, shotut, tuxmak daraxtlaridan olinadi- 
gan bo'yoqlardan tezda o ‘ng‘imaydigan, sifatli ranglar tayyorlash 
mumkinligini mohir hunarmandlar ota-bobolarimiz tajribasidan 
foydalanib o ‘zlashtirdi!ar.
Atlasni dastlab to‘qib chiqargan usta, undagi naqshlami qu- 
yosh botishi paytida ufqdagi tararn-taram bulutlaming turlicha 
tovlanishidan olgan, degan rivoyat bor. Zero, «Abr» so‘zi forscha 
so‘zdan olingan bo‘lib, bulut degan m a’noni anglatadi. Shu bois
237

---

ham atlasga gul soluvchi, nusxa yaratuvchiga «Arbandchi», ya’ni 
«Bulut bog‘lovchi» deb nomlanadi.
K o‘hna Marg‘ilonda qanchadan-qancha ustoz arbandchilar 
o ‘tgan. Shulardan Abdusamad ota, usta Xolmatjon, Muhammad- 
jon Sobirov, Sharifjon Husanov, Solijon ota ToshpoMatovlardir.
(Ekskursantlarga atlas turlarini tomosha qilish va rasmga tu- 
shishlari uchun 5 daqiqa vaqt beriladi. Savollarga javob beriladi).