Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ekskursiya xizmatini tashkil qilish

Samarqand kashtasi va Buxoro kashtasi 
naniu-
nalari.
0 ‘zbek kashtachiligi iqlim, tabiiy sharoit muhiti bilan bog‘Iiq 
holda barcha hunarlar bilan birgalikda rivoj topgan. Kashtachilik 
san’atining eng qadimiysi esa saqlanmagan.
XIV-XV asrlarga mansub miniatyuralar orqali kashtachilikning 
juda qadimdan rivoj langanligini ko‘rishimiz mumkin. XIX asr- 
ning ikkinchi yarmida kashta tikish mashinasining ixtiro etilishi 
kashtachilik korxonalarining vujudga kelishiga asos bo‘ldi. Q ‘zbek 
kashtachiligi qo‘shni xalqlar kashtachiligi ta ’sirida boyidi va rivoj- 
landi. 0 ‘zbek kashtachiligiga nazar solsak, unda hind, xitoy, rus, 
afg‘on, qozoq, qirg‘iz va tojik kashtachiligining usul va uslublarini 
uchratamiz.
San’atda har bir millatning o ‘ziga xos naqshlari bo‘ladi. 0 ‘zbek 
kashtachiligida o‘simliksimon, geometrik gul naqshlari ko‘p 
uchraydi. Islom dinida tirik mavjudotlami tasvirlashning man etili­
shi o ‘z-o‘zidan kashtalarda aksariyat hollarda o‘simliklar, gullami 
tasvirlanishiga olib keldi. 0 ‘simliklar tasviri ko‘pincha yorqin 
rangdagi qushchalar tasviri bilan jonlantirilgan. Qo‘y shoxlari
240

---

motivi qo‘shaloq spiral qatordan iborat bo‘lib, jiyak yoki hoshiya- 
lovchi bezak sifatida qator barglar shaklida uchraydi. Bu qadimiy 
motiv ko‘pgina turkiy xalqlarda tarqalgan bo‘lib, u butun borliq, 
doimiy harakattimsoli hisoblangan. Ba’zida bu motiv bir vaqtning 
o‘zida bir nechta timsollami, masalan, qo‘yning buralgan shoxlari 
va bir-biridan tarmoqlangan juft o‘simlik jingalalarini eslatadi.
Qadimgi an’analarga ko‘ra o ‘zbek qizlari, bo‘lajak kelinchak- 
lar seplarl uchun har xil kashtachilik buyumlarini o‘zlari tayyor- 
lashlari shart bo‘lgan. Kashtalar qanchalik nozik, chiroyli bo‘Jsa, 
qayliq shunchalik yuqori baholangan. 0 ‘rta Osiyoda kashtachilik 
juda keng tarqalgan bo‘lib, oilada har bir ayol kashta tikishni bili- 
shi kerak bo‘lgan. Shuning uchun har bir oila o‘zi uchun kirpech, 
so‘zana, dorpech, oynaxalta, choyxaltalami o ‘zlariga tikkanlar. 
Bezak buyumlaming turlaridan: so‘zana, choyshab, zardevor, 
gu!ko‘rpa, parda, belbog‘ (yostiq ustiga yopiladigan), do‘ppi, 
ko‘ylak, dastro‘mol, joynamoz, nimcha, maxsi kovush, xaltacha 
va boshqalar badiiy did bilan bezatilgan. 0 ‘tmishda bu kashtalar 
oq va malla matolarga tikilgan. Keyinchalik shoyi baxmalga tikila- 
digan boidi.
(Ekskursantlarga kashtaning bitta gul nusxasini qoMda tikib 
ko‘rishlari uchun 5 daqiqa vaqt beriladi).