Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ekskursiya xizmatini tashkil qilish

Q a b r
oldida. Masjid ichkarisining g ‘arbiy tomonida bir marmar 
qabrtosh bor. Bu oq marmardan ishlangan qabrtosh sandiq shaklida 
bo‘lib, uzunligi xorazmliklar urf-odatiga xos bo‘lmagan holda shi- 
moldan janubga qilingan. Bu degani Xorazmda qabrlar sharqdan 
g‘arbga qilib, yer ustiga quriladi va mozor ichida jasadning boshi 
g4arbga, yuzi janubga qaratib qo‘yiladi. Yer ostiga dafn qilinmas- 
ligining sababi voha Turon past tekisligida joylashgani uchun yer 
osti suvi yaqinligidir. Bu yerda ikki metr qazilsa handak, quduq 
hosil bo‘lib suv paydo bo‘!adi. Qariyalar farzandlarini tarbiyala- 
ganda boshini qibla-janub tomonga qo‘yib uxlashni o‘rgatishadi. 
Chunki, odam shu holatda uxlasa, yaxshi dam olar ekan. Ya’ni 
kishi boshini shimol tomonga qo‘yib uxlasa, yer aylanishi ta’siri 
ostida uning yuragi yarim quw at bilan ishlab, dam olar ekan. Agar 
kishi janubga bosh qo‘ysa, unda yer magnit maydoniga moslashib, 
tanasi va yuragi darn olar ekan. Qadimgilar bu amalni xalqqa juda 
oddiy qilib, o ‘lik boshini g'arbga qo‘yishi bilan uning kuni (quyo- 
shi) tugaydi, faqat o ‘lik shunday yotadi, deb tushuntirishgan.
Jome’ masjid bir necha marta qayta tiklanganligi sababli, mas­
jid tomonga kengaytirilgan vaqtda Abbosquli qabri masjid ichkari- 
sida qolgan. Eronlik Abbosqulining bu qabri omonat bo‘lib, vaqti 
kelganda o‘zyurtiga olib ketish uchun moMjallangan edi. Shuning 
uchun qabr teskari, ya’ni shimol-janub yo‘nalishidaqurilgan.
Masjid eshigidan kirilgach. ikkinchi qatorda turgan bir ustun- 
ning daraxti to‘g ‘risida bahs mavjud. Uning naqshlari Hindiston 
uslubiga o ‘xshaganligi uchun Pahlavon Mahmudga hind pod- 
shohidan sovg‘a qilingan va g‘o ‘zapoya daraxtidan ishlangan deb 
hisoblanadi. Haqiqatan ham undagi naqshlar boshqa hech bir ustun 
yoki eshiklarda uchramaydi. Ayniqsa, naqshlar ichiga yashirilgan 
o‘tirgan holatdagi Budda va tikka turgan Braxmaning tasviri bu 
farazlarni go‘yo isbotlaydi.
Rivoyat qilishlaricha, Hindistondan keltirilgan yana bir ustunga 
Xo'jayi Xizrning qo‘ li tekkan, shu sababli masjid ustunlari jamiysi 
har sanaganda har xil chiqadi, y a’ni yanglish sanaladi. Bir necha
181

---

marta sanash kerak bo‘ladi, oxirigacha kelib yanglishib ketiladi. 
Masjid haqidagi yozilgan kitoblarda 212, 211, 200 ta ustun sonlari 
ko'rsatiladi.
(Ekskursantlarga tomosha qilish va rasmga tushishlari uchun 2 
daqiqa vaqt beriladi. Savollarga javob beriladi).
182

---

183
10
.12-
rasm.