Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ekskursiya xizmatini tashkil qilish

Muhofaza maskani	May-
Tashkil
etilgan
	landshaft	doni, ga
				y«
1	2	3	4
				5
		Davlat qo‘riqxona!ari	175536	1971
1	Baday -	Amudaryo pasttekisliklari	6462	1983
	to'qay	to'qay ekotizimlari
2	Hisor	Hisor tizmasi tog‘ ekotizimlari	80986	1959
3	Zomin	Turkiston tizmasi tog‘	21735	1975
		ekotizimlari
4	Zarafshon	Zarafshon daryosi o‘rta oqimi	2352	1971
		to‘qay ekotizimlari
	Qizil-qum	Amudaryo o‘rta oqimi va
5		qo‘shni sahrolar to‘qay	10311	1975
		ekotizimlari
6	Nurota	Nurota tizmasi tog‘	26895	1971
		ekotizimlari
		Qo‘hitang tog‘ tizmasi
7	Surxon	ekotizimlari va Amudaryo	26895	1975
		o‘rta oqimi to‘qay ekotizimlari
8	Kitob	Noyob geologik kon	3938	1987
	Ugam -	Milliy bog'lar
		G‘arbiy Tyan-Shyan
1	Chotqol milliy		574590	1990
		ekotizimlari
	davlat bog‘i

205

Zomin milliy
2 Turkiston tizmasi ekotizimlari 24110 1977 bog‘i

Davlat tabiat yodgorliklari

1
2
3

Yozyovon	Noyob tabiat yodgorliklari	1000	1991
sahrosi
Mingbuloq	0 ‘simlik va hayvonot dunyosi	1000	1991
tumani tabiat
yodgorligi
Chust	0 ‘simlik va hayvonot dunyosi	96	1990
tumani tabiat
yodgorligi

Alohida tabiiy obyektlar va komplekslarni saqlasb, ko‘paytirish va

tiklash ucbnn hududlar

Buyurtm axonalar

Noyob v ay o ‘qolib borayotgan

¹ Oqtog*
hayvon va o‘simliklar

Dengizko‘l Hayvonot va o‘simliklar olami

Qamobcho‘l Hayvonot va o‘simliklar olami

4	Qoraqir	Hayvonot va o‘simliklar olami
5	Qo‘shrabod Hayvonot va o'simliklar olami
6	Muborak	Noyob va yo'qolib borayotgan
		hayvon va o'simliklar
7	Sarmish	Hayvonot va o‘simliklar olami
8	Sayg‘ochi	Yowoyi hayvonlar
9	Sechanko‘1	Baliqiar
10	Sudoche	Yowoyi hayvonlar
11	Xubara	Tuvaloq va uning
		yashash joylari
		Tabiiy parvarisbxonalar
1	«Jayron»	Jayron, qulon,
	ekomarkazi	Prejevalsk otlari
2	Baliq xo‘jaligi	Suv havzalaridagi
	hududlari	antropogen tizimlar
	Muhofaza	Alohida tabiiy ekotizimlar
3	etiladigan
	landshaftlar

1503206

15400 1997

5000(Р 1990

40000 1992

30000 1992

16300 1992

264469 1997

5000 1997

1000000 1997

7037 1998

50000 1991

25000 1998

7122

7122 1976

-

1004005

206

4	Kuroit tabiati	Antropogen ekotizimlar	338
	hududlari
1
	Rekreatsiya	Antropogen va tabiiy	70
5	hududlari	ekotizimlar
6	Davlat
	biosfera	Tabiat ekotizimlari	35724
	rezervatorlari
	Chotqol
7	davlat	Chotqol tog‘ tizimi	35724	1947
	biosfera	ekotizimlari

qo‘riqxonalari

Bu holatning eng muhim sababi, bu muhofazadagi manzillar-dan ekoturizmda foydalanishning huquqiy-qonuniy me’yorlari yaratilganligidir. Yaratiigan qonunlarga «mehmonlar» ham «mezbonlar» ham qattiq rioya qilishadi. Respublikamizdagi tabiat qo‘riqxonaIariga faqat ilmiy xodimlar kirishga ruxsat beriladi, Bu qo‘riqxonalarga hatto maxsus ilmiy ekspeditsiyalar ham 0 ‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasining ruxsatnomasini olishi kerak boTadi.

0 ‘zbekistonda muhofaza qilinadigan tabiiy hududlarda eko­ turizmni rivojlanishini ta’minlaydigan asosiy chora va tadbirlar :<0‘zbekistonda ekologik turizmni rivojlantirish konsepsiyasi»da mukammal holatda berilgan. Ekoturizmning dunyoda tutgan о'mi, mavqei hamda 0 £zbekistondagi salohiyati va uning rivoj-lanishi e’tiborni qaratgan holda «Tabiatni muhofaza qilish davlat qo'mitasi» Vatanimizning muhofaza qilinadigan tabiiy hududlarida ekoturizm va ekologik mavzudagi ekskursiyalaming rivojlanishini ta' minlaydigan quyidagi asosiy chora va tadbirlar ishlab chiqdi:

Respublikamizda ekoturizm sohasida xizmat qiluvchi, jahon taiablariga javob bera oladigan yuqori malakali mutaxassislarning yetishmasligini hisobga olgan holda, yosh mutaxassislami ekoturizm rivojlangan mamlakatlarga (AQSH, Yaponiya, Kanada, Fransiya, Ciextnaniya) malakalarini oshirish uchun o‘qishga, ishga yuborish.

207

Jahon andozalari va talablariga mos keladigan ilrniy va iqtisodiy asoslangan katta-kichik, qisqa va uzoq muddatga moMjallangan loyihalar va biznes rejalar ishlab chiqib amalga oshirish (imtiyozli kredit asosida).

0 ‘zbekistonda ekoturizmning jahon talablariga javob bera oladigan moddiy-texnik, axborot tahliliy bazasini yaratish, xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirish.

Vatanimizning tarixiy yodgorliklari, go‘zal va betakror tabiati, landshafti, nobotat va hayvonot dunyosi haqida bukletlar, turistik atlas va xaritalar yordamida dunyo ekoturizm bozorida targ‘ibot ishlarini amalga oshirish.

Baday-to‘qay va «Jayron» ekomarkaziga qo‘shni hudud-larda Markaziy Osiyoda qirilib ketishi xavfli bo‘lgan noyob hay-vonlami saqlash va ko‘paytirish uchun milliy bog‘lar tashkil qilish lozim.

0 ‘zbekiston viloyatlari bo‘yicha yangi ekoturistik dastur-lar, yo‘nalishlar va xaritalar tuzish kerak.

Ekoturizm sohasi bilan bog‘liq tashkilotlarga ko‘proq huquqlar, imtiyozli kreditlar berish, tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqilgan «Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi qonunga ekoturistlarga nisbatan huquqiy nazorat ishlarini yengillashtirish bo‘yicha ayrim qonun hujjatlari-ga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish lozim.

Vatanimizning ekoturizmning taraqqiyot salohiyati nihoyatda katta va uni jadal sur’atlar bilan rivojlantirish uchun barcha im-koniyatlar mavjud. Faqat bu salohiyat va imkoniyatlardan jahonda ekoturizmi taraqqiy etgan mamlakatlar tajribasiga tayangan holda oqilona foydalanish hamda ilmiy asosda xatolarsiz amalga oshirish lozim.

Milliy parklar - bu tabiiy landshaftni har taraflama muhofaza qiluvchi va dunyoning ko'plab davlatlari ekoturizmda foydala-nayotgan, bir-birini quwatlab kelayotgan tabiiy majmualardir. Hozirgi vaqtda dunyoda 3,4 ming milliy parklar mavjud.

208

Tabiat qolriqxonalarining tabiatidagi umumiy jozibador, be-takror ко‘rinishl arming reklamasini ishlab chiqishda ham turizm bozori, turizm xaridori talab qiladigan shartlari bor. Ular quyi-dagilar:

tabiat qo‘riqxonalarida ekoturizm so‘qmoqlari, marshrut yollari atrofida o‘zgaruvchan tabiiy landshaft uchastkalari ajrati-iadi (archali soy, qoyatoshli dara, tog‘ yoki soydagi buloq, tekis o'tloqzor va h.k.).

agar tabiat qo‘riqxonasi tog‘larda joylashgan bo‘lsa qo'riqxona hududidagi soylar, daralar ko‘p bo‘lib o‘simliklari, relyefi tuzilishi bo‘yicha o‘xshash bo‘lsa, bu ko‘rinishlardan eng jozibadori, betakrori reklainaga olinadi.

qo‘riqxonalarimizning tashkil qilinganiga 60 yillardan ko‘proqvaqto‘tdi. Shuninguchunhamko‘plabqo‘riqxonalarimizda 100, 200 hatto ming yillik daraxtlar bor. Anashu daraxtning hozir­ gi ko‘rinishi va xalq so‘zlari bilan ifodalanadigan qisqacha tarixi bilan tabiatning umumiy ko‘rinish reklamasiga alohida rasm va lavhalar bilan qo‘shiladi.

agar tabiat qo‘riqxonasida bir necha tabiat lanshaftlari bo‘lsa har bir tabiat landshaftlaridan eng chiroyli ko‘rinishlari reklamada berilishi kerak.

11.3. Ekologiya mavzusidagi ekskursiyalar marshrutining o‘ziga xosligi

Ekologik turizm (turistik mahsulot sifatida) turli shakllarda tashkillashtirilishi mumkin bo‘lib, eng ko‘p tarqalgani ekologik ekskursiyalardir(ekologik so‘qmoqlar bo‘ylab sayohat, mil­ liy istirohat bog‘larini tomosha qilish va sh.k). Talabalar va о‘quvchi laming yozgi ekologik lagerlari ham ekoligiya mavzu­ sidagi ekskursiyaning muvaffaqiyatli shakllaridan biridir.

«Ekologik ekskursiya» deganda ekskursantlaming ekologik bi-limlarini oshirish va rekreatsion dam olishini tashkil etish maqsa-

209

dida, tabiatning saqlangan hududlariga tashkil etilgan ekskursiya boiib, unda ekologik turizmdagi tamoyillarga rioya etiladi.

Ekologik ekskursiyaning poxodlardan farq qiluvchi xususiyati uning maqsadliligi bo‘lib, bilish, o‘rganish komponentlari ekskur­ siya dasturiga obyektlar esa marshrutga kiritilib, harakatlanish grafigi rejalashtiriladi. Belgilangan maqsadlardan bir necha vazi-falar kelib chiqishi mumkin.

Ekologiya mavzusidagi ekskursiya xizmati dasturining namu-nasini keltiramiz: