Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

§
16.2. Elektron pul bozori tushunchasi va unda toʻlovlarni amalga 
oshirish tartibi 
Elektron pul bozori – bu nomoddiy koʻrinishga ega boʻlgan elektron pullar 
vositasida toʻlovlarni amalga oshirish uchun takshil etilgan maxsus markazdir. 
Elektron
 
pullarning
 
keng
 
tarqalib
 
borayotgan
 
turi
 
boʻlib, raqamli
 
pullar
 
hisoblanadi. Raqamli
 
pullar – bu
 
tovar va xizmatlar uchun toʻlov vositasi boʻlib, 
raqamli maʻlumotni bir kompyuterdan ikkinchisiga uzatuvchi nomoddiy 
koʻrinishga ega boʻlgan vosita hisoblanadi. Raqamli pullar ham moddiy 
koʻrinishga ega boʻlgan pullarniki kabi unikal raqam ketma-ketligiga ega boʻladi. 
Agar elektron tashuvchida joylashgan pullar egasi xaqida maʻlumot olish 
imkoniyati boʻlsa, raqamli pullarda anonimlik mavjud, yaʻni pul egasi haqida 
maʻlumot olish imkoniyati yoʻq va ular koʻp marotaba ishlatilishi mumkin. 
Demak, bu tizimda ichki (raqamli) valyuta mavjud boʻlib, uni maʻlum toʻlov tizimi 
ishtirokchilarida naqdlashtirish mumkin. Raqamli pullarning joriy qilinishi 
elektron savdoni yanada rivojlanishiga sabab boʻldi. 
Oxirgi yilarda moliya bozorlarida yuqori tendetsiyalarda rivojlanib 
borayotgan chakana elektron toʻlov tizimi vositalaridan biri ―virtual kartalar‖dir.

---

224 
Virtual karta – bu maxsus bank kartasi boʻlib, u Internet orqali toʻlovlarni 
amalga oshirish uchun foydalaniladigan vositadir. U moddiy koʻrinishga ega 
boʻlmagan vosita, ushbu kartochkaga internet orqali savdo qilish uchun zarur 
boʻlgan foydalanuvchi maʻlumotlari kiritilgan boʻladi. 
Odatda, virtual kartalar rekvizitlari quyidagicha: 

Karta raqami (PIN) 

Amal qilish muddati: oy va yil 

Xavfsizlik kodi: SVV2/SVS2 

Karta egasining ismi – virtual kartalarda koʻrsatilmagan ham boʻlishi 
mumkin. 
Virtual kartalar oʻz kelib chiqishiga koʻra, maxsus yoʻnalishga ega boʻlgan, 
onlayn instrumentdir. Ushbu kartalarning boshqa kartochkalardan ahamiyatli 
tomoni shundaki, bu kartochkalar orqali xorij internet-magazinlarida savdo qilish 
imkoniyati kengroq va eng asosiysi ―virtual kartochka‖ bu bank hisob raqami va 
fizik kartasi boʻlmagan qatnashchilar uchun qulay vositadir. 
Virtual kartalarning oʻziga xos jihatlari quyidagilarda namoyon boʻladi: 
1. 
Universallik. 
Bank plastik kartochkalari, shu jumladan, virtual kartochkalari 
butun dunyoda internet magazin orqali xarid amalga oshirishda qulay toʻlov 
vositasidir. U nobank toʻlov tizimidan farq qiladi (raqamli pullar). Ushbu tizimdan 
foydalanish uchun kartaga pul mablagʻlari oʻtkazilishi kerak. 
2. 
Kartochkani olish qulayligi. 
Virtual kartalarni bankka tashrif buyurmasdan 
Internet yoki mobil aloqa orqali olish imkoniyati mavjudligi bilan ajralib turadi. 
Fizik koʻrinishga ega boʻlmagan kartochkani kechiktirilmagan holda murojaatni 
oʻzida toʻxtatish mumkin. 
3. 
Xavfsizlik. 
Virtual kartalardan foydalanish jarayonida Internet orqali oʻgʻirlik 
va maʻlumotlarini olish riskining kamligi, chunki virtual kartalar koʻpincha bir 
marttalik toʻlov amalga oshirish uchun yetarli boʻlgan summaga ochiladi. 
4. 
Anonimlik. 
Virtual kartalar debetli yoki oldindan toʻlangan boʻlishi mumkin. 
Oldindan toʻlangan kartalar bank hisob rakami ochish uchun bankka murojaat 

---

225 
qilishni talab etmaydi. Shu sababli, virtual kartalar egasining ismi sharifi kartaning 
asosiy rekviziti hisoblanmaydi.