Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

DBE 
= 
Asosiy depozitlar 
 
x 
 
100% 
Depozitlar jami 
Mazkur koʻrsatkichning amaldagi darajasi 75 foizdan past boʻlmagan 
taqdirdagina tijorat bankining depozit bazasi yetarli hisoblanadi. Boshqacha qilib 
aytganda, tijorat banklari depozitlarining umumiy hajmida asosiy depozitlarning 
salmogʻi kamida 75 foizni tashkil etishi lozim.
―CAMEL‖ reyting tizimida asosiy depozitlar deganda depozitlarning bankni 
tark etmaydigan qismi tushuniladi. Shu jihatdan olganda, asosiy depozitlar har uch 
turdagi depozitlar – transaksion depozitlar, muddatli depozitlar va jamgʻarma 
depozitlarining barqaror qoldigʻini oʻz ichiga oladi. 
―CAMEL‖ reyting tizimidagi depozit bazasining yetarliligini baholash usuli 
XTTBning baholash usuliga nisbatan mukammalroq hisoblanadi. Yaʻni, 
birinchidan, transaksion depozitlarning barqaror qoldigʻi hisobga olinmoqda. Bu 
esa, juda muhim, chunki transaksion depozitlarning barqaror qoldigʻidan 
foydalanilganda tijorat banklarining likvidliligiga nisbatan jiddiy xavf yuzaga 
kelmaydi; ikkinchidan, jamgʻarma depozitlarining barqaror qoldigʻigina asosiy 
depozit sifatida eʻtirof etilmoqda. Holbuki, jamgʻarma depozitlarining maʻlum 
qismi nobarqaror passiv hisoblanadi. Ular transaksion depozitlardan bankni 
maʻlum muddat oldindan ogohlantirish yoʻli bilan olinishi jihatidan farq qiladi.
Tijorat banklari depozit bazasining yetarliligini baholashda eʻtiborga olinishi 
lozim boʻlgan jihatlardan biri, fikrimizcha, oʻzida ham transaksion depozit 
hisobraqamini, ham muddatli depozit hisobraqamini namoyon etayotgan yangi 
hisobraqamlarining paydo boʻlayotganligi hisoblanadi. Masalan, AQSHdagi 
―NAU‖ hisobraqamlari ana shunday yangi turdagi hisobraqami hisoblanadi. Unga 

---

174 
bozor stavkalarida foiz toʻlanadi. Shu bilan birga, mazkur hisobraqamlar oʻzida 
transaksion depozit hisobraqamlariga xos boʻlgan xususiyatni ham ifoda etadi: 
ularning qoldigʻiga toʻlov hujjatlarini yozishga ruxsat etiladi.
―NAU‖ hisobraqamlarining qoldigʻi barqarorligi jihatidan transaksion 
depozitlarni barqaror qoldigʻidan qolishmaydi. Shu sababli, ularni qoldigʻini tijorat 
banki depozit bazasini barqarorligini aniqlashda hisobga olish lozim deb 
hisoblaymiz. 
13.2.1-rasm maʻlumotlaridan koʻrinadiki, 2012-2016-yillarda Oʻzbekiston 
Respublikasi tijorat banklarining depozitlari miqdori oʻsish tendensiyasiga ega 
boʻlgan. Bu esa, banklarning resurs bazasini mustahkamlash nuqtayi-nazaridan 
ijobiy holat hisoblanadi.