Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

§ 19.1. Tijorat banklari foydasining mohiyati 
§ 19.2. Banklarda sof foydaning darajasini tavsiflovchi koʻrsatkichlar 
§ 19.3. Tijorat banklarining sof foydasi miqdori va uning darajasiga taʻsir 
qiluvchi omillar 
 
§
19.1. Tijorat banklari foydasining mohiyati 
Tijorat banklarining foydasi bu – daromadni xarajat bilan taqqoslash
natijasida daromadning ortgan qismi koʻrinishdagi bank faoliyatining yakuniy
moliyaviy natijasidir. Foydaning hajmi olingan daromad va qilingan xarajat 
miqdoriga bogʻliq.
Foyda hajmi 2 muhim tarkibiy qismga bogʻliq: 

daromad; 

xarajat. 
Tijorat banklari oʻz xoʻjalik faoliyatini amalga oshirishi uchun 
anchagina xarajatlar sarflanishini talab qiladi, lekin xarajatlardan tashqari bank
faoliyatining natijasi sifatida daromadlar vujudga keladi. Daromad va xarajatni
taqqoslash natijasida bankning foyda yoki zarar koʻrinishidagi moliyaviy
natijasi yuzaga keladi. Foydalilik tushunchasi bankning xoʻjalik-moliyaviy
tijorat bilan bogʻliq barcha sohalarining haqiqiy yakuniy natijasini oʻzida aks 
ettiradi. Daromadlar hisobiga bankning barcha operatsion xarajatlari qoplanadi,
toʻlanadigan dividendlar hajmini aniqlash, oʻz mablagʻlarini oshirish, aktiv va 
passiv operatsiyalari rivojlanishi uchun bank foydasi shakllantiriladi.
Daromadlarning xarajatlarga qaraganda koʻproq boʻlishi bank foydasi
uchun muhimdir. Jahon ekspertlarining fikriga koʻra, bank foydasining
oshishida bank yalpi daromadining kamida 70 foizini foizli daromadlar tashkil 
qilishi kerak. Odatda, foyda soliq toʻlagunga qadar yalpi foyda va sof
foydaga boʻlinadi. Bank tomonidan erishilgan yalpi foyda bank asosiy 

---

269 
fondlarining oshishiga va yangilanishiga zamin yaratadi, bank balansining
moliyaviy barqarorligi va likvidligini taʻminlaydi.
Balansdagi foyda faqatgina bank faoliyatining oraliq davrdagi moliyaviy
natijasini koʻrsatadi. Bank sof foydasi bankning barqaror ishlashini
taʻminlovchi asosiy element hisoblanadi, yaʻni u barcha xarajatlar
qoplangandan keyin qoladigan daromad qoldigʻi, rezervlar shakllanishi va
foyda hisobiga soliqlar toʻlanishi mumkin boʻlgan bankning yakuniy moliyaviy 
koʻrsatkichidir. 
Bankning bank operatsiyalaridan oladigan moliyaviy natijasi operatsiya
foydasi (zarari) deb ataladi. Bu bank foydasining asosiy manbasi. Nobank
faoliyatidan olingan moliyaviy natijalar operatsiya bilan bogʻliq boʻlmagan
foyda deyiladi, operatsiya bilan bogʻliq boʻlmagan foyda salbiy, yaʻni zararli.
Ular bankning operatsion foydasi hisobiga qoplanishi kerak.